DELECTVS
OPVSCVLORVM : BOTANICORVM
EbTerDIX NOTISOVE ILLVSTRAVIT , PAwrLvs UOsTER]I MEDI- ET.:CHIB 1D:
: SOCIET. NAT. CVRIOS. TVRIC, ET HALENS; kKT COLLEG. MEDIC. NANCEJENS. SODAL.,
LIBRARY NEW YORÉ
IZ" DUIA
M EM SMART
VOLVMEN PRIMVM ACCEDVNT TABVLE ENEEZE.
—ARGENTORATI,
*N BIBLIORPOL. ACADEMICO. MDGCCXC&
CAR. LVD. WILLDENOW
M. D. PLVR» SOC. NAT, STVDIOS, MEMBRO
.BOTANICO INDVSTRIO DOCTO, AMICO INTEGERRIMO.
SACRFM. —
1
; |
! 1
LECTORI
S... Q« P.
DI VLVS USIERL
Pos tandem Collectionis hujus Dif- fertationum botanicarum fele&arum Vo- lumen primum ; anno abhinc & quod ex-
currit promiffur-.2 Collectionis ratio & confilium per fe patent , plurima exítant
VI j VUEDUTTUTUTNT
Ícripta botanica minora, in diverfis tum exteris, tum germanis fcholis confcripta, in quibus obfervationes fideliffimse , dif- quifitiones diligentiffimsze | acutiffimaequé fzpe-leguntur, qua vero ob raritatem tum fruftra queruntur ac defiderantur, tum temporum injuria oblivioni immerito
traduntur: idem horum fcriptorum in aliis
Ícientiarum partibus fatum, a multo jam tempore Viros doctos impulit, ut illa coligerent, recudenda curarent, ficque pofteritati fervarent : neglecta hucufque botanica fcripta fuere, nifi quod Vir do- Cus Re:cHamRpvs , Medicus quondam
& Botanicus Francofurtenfium celeberri-
mus, pauco ante mortem tempore, eol- lecionem hujufcemodi aperiret, cuius
vero non nifi unica eaque parva 1ylloge
| prodiit. — Quare haud ingratum fore bo- l
tanicis fperavi, fi novo aperto Thefauro,
qua graviora videntur, memorizeque ma-
— VII
xime digna Ícripta, cum iis communica- rem, additis hinc inde notulis propriis, fi quae illuftratione opus habere videbantur.
Vulgaria nulla, nulla vel in Opufcu- lis colleéctis Auctorum, vel aliis Collectio- nibus recufa fcripta , dele&ui meo infe- ram, curavi etiam ne ingrata oriretur forte collifio illum inter, & delectum egregium Opufculorum ad fcientiam na- turalem fpectantium , quem Vir do&iffi- mus Lvpwiaivs, Profeffor apud Lip- fienfes celeberrimus ,'amieus meus seftu- matiffimus nuperrime edere coepit, hu- maniffime amiciffimeque enim Vir cele- berrimus mecum convenit, ut femper proximi Tomi Collectionum noftrarum prelo fubjiciendi mutuas nobis notitias "daremus , itaque nunquam quod alias fa- : cile fieri potuiffet, unum fcriptum amba-
- bus infereretur Colle&ionibus. |
M^ » » n
Yn EUM YE
"Prater Opufeulorum raritatem & praeftantiam id maxime curavi, ut Phyto- logie partes, hucufque a plurimis fcientise cultoribus temere neglectze, aliifque ma- le poftpofitze, hac mea collectione, | quan- tum fieri poffet, adjuvarentür. Phyfiolo- giam vegetantium veram, geographicam plantarum , — fubjectivam tandem ipfius deientie hiftoriam graviffimas, cultuque digniffimas Botanices partes equidem effe arbitror , &in eo confentire mecum Bo- tanicos in Germania hodie facile. princi- pes, doctos, preeftantes , indefeffos, quos . àn amicorum numero elle omnes, maxi- - mo mihi duco honori D. D. BarscuH, Eunnamr, Hzrepwria, MEpzcvs, ScuHREBER, WirrpENow fummopere letor. Hi aliique docliffimi praeftantiffi- |
E Toa pom Miis e f ipn
Le IX
xivM nominaffe fufficiat, partim exteri, e quorum numero eminent Viri celeberri- mi Jvssriev Francogallus, CavANirLEs Hifpanus, Arrriow: llus, Bnva- —MANN &v AN GnEeENs Batavi, DickiwN- JsoN & Swiru Britanni, TuvxBERG ^& RegTzivs Sueci, Vaur & VrsonG Dani, aliique plurimi, quorum nomina brevitatis gratia hic omitto , indefeffa in- duftria & fagacitate fcientiae puleherrimse, generique humano utiliffimze, digniffi- maeque incrementa promovent atque fol- licitant, nec arrogantia quorundam, qui
fibi faltem magni Viri effe videntur ducti, -
ceulmum. fummum. fcientiam fimul, feipfos | 4 3 " »
ipereffe, magno Linnzeo mortuo, agen- | dont cenfentes: , nifi ut. ea procedas | via. regia, qua procellit Vir vere. quidem
: pes nifi ut ea fatione; eo ordine, eo. je. tandem f fundamentis gen
* n agnos viros attigiffe fomniantur, niljam | |
x E sd
putatis atque indubiis, quae Philofophize
. praecipit Botanica, & nunc & in pofterum vegetantium naturam perfcrutes, & fi
quid illis a Linnzo latis legibus eontra- rium forte invenias, naturam potius er- rare fallereve oculos fuos, quam fum- | mum erraffe Legislatorem putes.
Proh horum, hominum dementiam! quod fi defunctorum animis datum effet fcire, quze his in terrisaguntur, & fi famse nominifque fui in fcientiarum detrimen- tum abufus, reditus in has terras faeul- tatem illis daret; fzpius certe rediiffet
magnus Linnsus, nec impediffet patrise
amor atque difcipulorum , quin indignos fui laudatores, atque ferviles fe&tatores - acri cenfura, atroque carbone notaffet.
—
Equidem multum abfum, quin fum-
ma fuiffe, maximaque Canon: Liwwae:
A
Nos M " ' EDO NS cd MEC EO NF
: n !
|
X1
merita in Ícientiam naturalem. omnem, imprimis etiam Phytologiam fuiffe ne- gem, & potius in ea verfor opinione, na- tum illum magnum & immortalem Virum idoneo tempore, feliciffimifque fub aufpi- cis, in vera fummaque fcientize incre- menta; ita ut prorfus perfuafum habeam, Ícientiam noftram multis adhuc, denfifque tenebris involutam fore, ni Linnszeus ex- ftiterit, ifque ea ratione, eo confilio, eo fortuna, eo nominis famszeque adjumento , quo: gaudebat novum penitus sedificium, omnium antecedentium fragmentis impo- - fuiffet, at ipfius hujus novi aedificii mag- na ,nec unquam interitura bona, nemini impedimento fint, quin propriis oculis naturam fcrutetur, quin doctrine Lin-
msan errores dilucidet atque emendet , quin nova via, nova ratione, fiquidem
aptior videtur , difquifitiones fuas infti- tuet, ficque pro virili elaboret, ut &
XII
ipfe fuam conferat fymbolam ad promo- vendam íÍcientiam dulcifumam , fic nec ullo alio modo dignus evadet difcipulus, & fectator fummi Liww x1.
En jam Confpe&um Differtationum Volumini huic innotarum. ^| Secundum Volumen proxime fequetur, cui praefa- tionis inftar fuccinctam Doctrinze botani- cae hiftoriam praemittam. Interim vale, mihique ut favere velis, enixe rogo. Scripfi Turici - Helvetorum d. x xvxx1. Fe- "bruarii MDCCXC.
mem XII
TABVLA DISSERTATIONVM PRIMI VOLVMINIS.
I) C. N. HrerreNi1vs & C. R. BnaxNbpER Difs. de Hippuride. Aboz 1786. Sat (Tab. L) bonam generis hujus Monographiam continet. Species habet duas vulgarem & fecun- dam maritimam , quo nomine tetraphyllam Linn. fil. & lanceolatam Retzii defignat, & icone re- prafentat: de Plantarum aquaticarum Oeconomia & fponfalis, inprimis in Hippurides plura gra- viffima, jucundiffimaque habet.
2) C. P. TuuxsERG & Cun. /ExwELEvs. Zirbor to- xicaria Maca[farien[is. Upfalizse 1788. Optimam fideque digniffimam Arboris nondum bene noti, fed ob atrociffiumum quo turget venenum, tum etiam ob fabulofas de eo fparfas narrationes, memora- bilis fic dictae Boa Upas hiftoriam continet , pro- babiliter Ceftro affinis eft, nifi prorfus ad hoc ge- nus referendus. Veneni natura, effectus, medela optime traduntur.
3) C. P. TuuwsERG & P. LuwpMaAnx. Refiio. Upfaliz 1788. Generis e Gra- (Tab. Il.) minum familia nuperis demum annis a Celeb. Au&ore potiffimum, in Capite Bonz Spei Africes deteCi, Monographiam przefaantiffi- mam tradit. Elegiam iterum a Reftione feparat , & novum affine Willdenowiz genus conftituit.
ADAE BU -
XxiY wereEMSUrASEU
Refionis Species viginti fex accurate defcribit, & plures etiam iconibus repraefentat.
4) W. de la CuEeNar. Obforvationes bo-
tanicze. Bafllee 1776. Omnes funt (Tab. III.) fat memorabiles & momentofe, ma-
xime circa plantas helveticas, errores graviffimos plures in Linnzi, vel ultimis nuperrimifque edi- tionibus repetitas , emendat: Floram helveticam novis fubinde civibus difcat. .Aquilegize vifcofze Linnzi primam defcripfit, & Iconem dat.
5) C. N. HerreN:vs & Cam. Ascnuorrx.
6)
Diff. de Evonymo. Abozx 1786. Com- (Tab.IV.)
pletam generis hujus Monographiam
. tradit. — Species habetfex, quarum tres priores,
fcil. japonicus, europzeus, & verrucceus flores ha- bent quadrifidos, — tres pofteriores, fcil. tobira, americanus & latifolius , quinquefidos.
C. N. Herrewrvs & J. G. JvsrANpER. JSpeci- men Calendarii Florae E2 Faunae Aboznfis. Aboze 1786. Deufu & utilitate Calendariorum naturze pulcherrima multa habet, ad normam Linnza- nam Annorum 1780— 85. Calendar. florze & faunze circa Aboam diligentiffime confcriptam fiftit.
..Q) C. P. TavusERG & E. Gepxzn. Ficus.
Upfalizm 1786. Ficus genus a Linnei (Tab. V.) temporibus plurimis fpeciebus au&tum, prafenti Differtatione egregie illuftratur. Species -
habet viginti feptem, cum Linnaus anno 1764.
Tm—— XV
non nifi octo habuerit. Ficum cordatam icone re- praefentat.
8) J. E. Pour. »imadver[ioues in firufturam ac figuram foliorum in plantis. Lipfie 1771. Egte- gie celeberrimus Auctor phyfiologiam Foliorum plantarum illuftrat, preemiíffis quibufdam de ortu foliorum obfervationibus, de eorum evolutione, & humorum in iis motu agit: foliorum deinde expanfionem ac figuram a coftarum divifione pro- ficifcentem indicat, denique marginis differentiam ab anatomofi coftarum lateralium pendentem ex- plicat. |
9) P. HorTow. Sermo academicus , quo 1&i herba- riae hiftoria € fata adumbrantur. Lugd. Batav. .1695. Do&us Sermo, in quo a prifcis ad fua uf- que tempora fuümmatim doCtrinze hiftoriam, & fa- ta perftringit, quatuerque przecipuis periodis ea comprehendit, primo enim Veterum, grzacorum maxime, — fecundo Arabum, — tertio eorum qui depulía barbarie, renatifque litteris , artem &' fcientiam noftram iterum auxerunt, atque orna- runt; quartam tandem fuorum temporum horto- rum elegantia, exoticarum füirpium cultura, tum maxime fyftematica , Rem herbariam tractandi ra- tione & via excellunt.
10) J. P. Nowsxe. Progv. Quaedam de plantis uo- fivis occafione Spicae Tritici , cui 4dvenuae fatuae aliquot femina innata eraut, commentatur. Er-
- fordize 1765. Sat memorabilem gafüm, forfan ad
XVI EESTHETTTURNUUERERES,
monftra Vegetabilium referendum continet, & bonas fuper illum difquifitiones.
i1) Joseew. Baroc. JDiffertatio, fiffeus praecipuas
plantas in M. Tranus[ilvaniae principatus fponte, €$ fine cultura provenientes , ac ibidem uf& receptas. Lugd. Batav. 1779. Praeter plurimas circa Plan- tarum Tranfylvanie indigenarum ufüm, tum me- dicum , tum ceconomicum, etiam minus cognita &
utiliffima , — non penitus idcft bonis obfer-
vatis botanicis, inprimis etiam circa Plantas Ve- terum QGracorum.ex celeberrimo Diofcoridis co- dice, in Bibl. Czf. Vindobonenfi fervato depromtis,
'£2) H. Feo Lxux. Florae Goettingen[is Specimen, fiftens
Fegetabilia Saxo calcareo. propria. |^ Goettingee 1789. Felici confilio celeberr. Au&or Floras fe- cundum foli ac locorum variam indolem diftribue-
» re fuadet; & in hoc fpecimine fymbolam egre-
giam ad hiftoriam Phytologiae objeCtivam , feu Plantarum ipfarum exhibet : de cryptogamicis praefertim Lichenibus, eorumque diftributione iul: tà nova & laudanda habet.
T
D. 4.:G. DISSERTATIO BOTANICA
HP P.U.R LBD.E.
u
QUAM - Conf. mpl. Fac. Phil, Abo?n[.. PRJESIDE
Dn. CAR. NIC. HELLENIO
Med. Do&. Phil. Prof. Reg. & Ord. nec nen Hort. Acad. Prafe&.
Pro Laurea i Publico examini modefte fübmittit
CAROL. REGINALDUS BRANDER
Satacundenfis. In Auditono Majori Die XXII. Februarii Anni MDCCLXXXVI.
Horis ante meridiem confuetis.
ABOAE, Typis Vidüx R. Acad. Typogr. J. C. FRENCKELL.
Tom, £. 7A
t. LUE D AMPLISSIMO arovE CELEBERRIMO DOMINO M.IOHANNI KRAFTMAN
PROFESS. REG. EQVITI AVRATO REGII ORDINIS DE WASA, ATQVE REG. ACAD. SCIENT. SVEC. ET SOC. PATR. HOLM. MEMBRO, '
PATRONO SVMMA ANIMI | VENERATIONE £TERNVM COLENDO, |
SAC k PF M,
GENUS HIPPURIDUM.
Jutrandum efl in rerum naturam , €? penitus, quid ea poflulat, providendum.
CicER Oo.
$. I.
Introitus.
pss vegetabilis cujusvis, eas, quae /fa- mina, & piflilla vocantur, folas 'effe , qua-
rum ope negotium fru&ificationis , quodcunque fuerit, omne alma perficit natura, tot tantisque & tam gravibus fcientiae Botanices Doctores probarunt argumentis, ut de veritate hujus rei, nullum amplius fupereffe poffit dubium. Plures tamen a Phytologis nomine hoc partium fructifica- tionis plantarum infigniuntur, nullam ob aliam rationem 1fto titulo dignae, quam quod delicatif- fimis hifce nominado partibus fovendis & ab injuriis externis multimoda arte tuendis, qua- antenus inferviant. Hine & illis nonnunquam ornantur herbae, nonnunquam iisdem, pro varia circumftantiarum ratione , nec non uniuscujus- ue vegetabilis natura & indole propria, carent. itenim quod per pauciora obtinere potuit, nun- uam per plura, Numen fecit Sapientiffimum. gularis vero haec cujuslibet vegetabilis indo- s & natura, ex qua diverfitatis hujus ratio ali- qualis derivanda fit, adhuc dum in caeco eft, ltaque ambagine rerum abdita; manebit dig- tamen, cui olim inveftigandae animum, & i in- A 2
4. d
genium dne homines, qui fcrutinio operum Creatoris delectantur Optimi.
Uüliate non minus quam jucunditate im Botanices fumma captus, in cognofcendis & examinandis, qua decet follertia, vegetabilibus Patriae, meam collocavi operam. "His vero inter Be collatis; multum ila, etiam quoad partium variarum fructificationi famulantium vel prafen- | tiam vel abfentiam , differre deprehenfa funt. Plurimà calyce & corolla inftru&a , aliquot al- terutra harum carentia, pauciflima utraque orba- ta, obfervavi; que quidem poftremo nominata; omnia, quod mireris, ftatiónis. funt aquatice , in qua tamen fi jc ota ullibi, injurus expofi- ta effe videntur graviffimis. Attendas raodo ad violentiam ventorum & fluctuum , quibus haud raro , in his fedibus natz plante agitantur vehe- sucHCHEd & dic fodes, qua ratione credas leviufculum antherarum pollinem fartum tectum- que fervari poffe, ne vel procellis difiletur, vel aquis irroretur fibi nocenuffimis. Sed fi in me- moriam tibi revocaveris, naturam clam operari, fuisque in operationibus. commodiffimam femper fequi viam ; hanc vero, attenta & fedula obferva- tione, unice effe detegendam: fortaffis cum Sez neca deprehendes,, Ümnia naturam adjuvare, ut naturae opera peragantur.. ln Hippuvidis falum. genere, me utcunque animadvertiffe mihi vi- deor, miram hanc nature cconomiam, qua M uihcakoncm plante ftationis aquatic, teeu- qnentis licet omnibus orbatam, illzfam tamen adeo confervat, ut quotannis vegeta fructum edat. maturum. lllud itaque, fpecimen aliquod Aca-. demicum editurus, quod, rudiori licet penicillo, depingerem , dignum judicavi; unde, quid veri
5
vel falfi, in mea fit obfervatione, quilibet facile colligere poteft, quo neglectorum fere vegetabi- lium horum cognitio aliquanto fic clarior eva- dat, ufus fortaffis vix contemnendi olim futura. "Tuum interim C. L. erit, conatus innocuos hof- ce, non ut permiferit folum equitas tua, fed ut fuaferit laudanda humanitas, interpretari.
$. II.
Quz huic gener), a diverfis Auctoribus di- verfa. impofita funt nomina, in eo conveniunt omnia, quod defumta fint a re quadam notiffi- ma, cujus fimilitudinem , cujusque ex mente, hujus generis plante quadantenus praferrent. Antiquiffimum , quo Phytologis innotuit, fuit illud Hi ppuridis ; a Grecis vocabulis érroc, equum & óvea , caudam denotantibus, conflatum. Hu- jus nominis fi jam rationem quxras aliquam , nullam forfan invenies aliam, quam quod folia plante, quum primum vernant, fetarum .inítar
- ig caudis equinis , fuam caulem quaquaverfus
ambiant atque tegant. Nec alia effe poteft illius
KEquifeti, quod nomen apud Latinos occurrit Audcores, idem enim revera eft. cum prius al- lato, latiali tantum fermone expreffum. Plantas
vero hifce nominibus infignitas, plurium effe.
- ^».
generum, recentior detexit atas; & unumquod-
que eorum, ea de cauffa, proprio fuo diftinxit nomine. Sic jam factum eft, ut ex veterum Hip- puridibus coacta, tria jam diftindia , totidem di- fünctis ornata nominibus , nobis genera fiftant Auctores. Quorum unum antiquiffimum: illud Hivpuridis , alterum Equifeti, tertium Charae
RSS sui nomen. Eandem vero hanc, harum
i €—
plantatum , cum cauda equina fimilitudinem , non omnes que obfervarunt Auctores; quin potius exiftümaverint plurimi, propius illas Pi- num referre, trepidanti vertice circumtonfam. Sic Dillemus e mu, diminutive Pinaflellas eas vocavit. Quum vero nomina generica, ex aliis nominibus genericis, cum [fyllaba quadam in fine addita, derivata Botanicis non placeant; neque hoc fuum genuina inter plantarum nomi- na, diu valuit edens dociima Ex eadem hac, cum pimu, obfervata vegetabilium horum ddr. Vailluntius , fuis cum adfüpulatori- bus, nomen Limmopeuces , his impofuerunt plan- tis. Quo & habitudinem earum, & locum nata- Aem fimul voluerunt indicatum ; utpote a Gr- cis vocibus 2uu»r , ftagnum, & méve;, pinum fig- nificantibus, compofite. Cujusmodi quidem no- mina, optima inter procul dubio funt cenfenda; attamen quum antiquitus receptis nominibus no- vá non fint, nifi fumma urferit neceffitas, fub- ftituenda ; fa&tum quoque eft, ut paucis hxc, antiquioribus incognita , arriferit. denominatip. De nomine Poly oui foemimse, quod Diofcorides fuis cum. commentatoribus his dederunt plantis, non eft, quod dicam; infantiam enim fcientize Botanices arguit fummam. Quod itaque huic
eneri plantarum maxime conveniens & dignum jam dicatur nomen, antiquum eft illud Zppuri- dis, noftro etiam, quo vivimus «vo, receptif- fimum.
$. III.
Quse certiffimas generis notas largitur charac- terfticas, Fructificatio, in Hippuridis Ipeciebus, fequenti fe habet ratione.
—— y
Carvx nullus, nifi coronam arilli dentatam calycem dixeris.
COROLLA nulla.
STAMEN, PFilamentum unicum , riargini à arilli ad latus interius infidens.
ZAnthera biloba, primum feffilis, adultior filamento elevata.
PisriLLUM, Germen oblongo - ovatum.
Stylus inter ftamen & caulem unicus, lon- gior, erectus, fubulatus, fubvillofus.
Stigma acutum.
PERicARPIUM , Zfrillus fucculentus , apice membrana dentata coronatus.
SEMEN, ZVux apice perforata, oblongo- ovata.
Obf. Has partes fructificationis varii varie defcripferunt Auctores. Florem, calyce & corol- la.defütui, dixerunt a. Liuné & Gleditfch. Caly- cem vero bidentatum Hippuridibus effe afferit Zdanlon; feducus, ut mihi quidem videtur, a
margine nonnunquam bidentato germinis , caly- cem aliquatenus mentiente. *) Stamen unicum ftatuit à, Linné; bia vero, quod mireris, nu- merat Dilleuius. pd Novimus quidem Salicor- niam europueam, noftris in regionibus Monan- dram, in Anglia vero, tefte Forflero, ***) Dian- dram reperi; quod vero illic locorum Zppa-
*) Calycem fuperum minimum vix absque. lente vifibilem , aflerit Cel, //'illdenow., Berol. I.
**) Vid. Dillenii Append. ad Catalog. Pl. circa Gif- . fam nafcentium, pag. 168.
?" Vid, AC. Angl. i Vol. 57. t. 31.
th
$
files noftre éandem fubeant mutationem, non- dum plane evicum eft. IMlonandra femper pe- nes nos occurrit Hippuris; licet haud. raro fo- mineis etiam aliquot floribus, in uno eodemque verticillo Hermaphroditis immixtis cde md mentem Linnaei Patris, Polygama monotta appa- reat. Germen fuperum appellat y .Limmé; def ciente vero corolla & calyce, non video qua ratione vel fuperum vel inferum, falvis nimirum rationibus, qux his vulgo terminis tribuuntur, dici poffit. Pericarpium nullum. & Semen. nu- dum effe Hippuridi pronunciat a .Linné ; Cap[a- lam vero eidem adfcribunt Zaiflant & Ain Zrillo certe fucculento tegitur nux Hippuridis; nudum itaque ejus femen minime dicendum ; hzc tamen tegumenta Capfulam proprie fic di&am fe- minis confütuere, vix nobis perfuademus.
$. IV. Claffes quibus ab Auctoribus, Hippuridis ge-
nus inferitur, funt fequentes.
A MonisoxNo Claffi xvin. Heteroclitarum , Ordini vit. Aquaticarum.
A. Ra3ro Cl. v. Apetalarum, Ord. r. ES
& corolla carentium. . A RUPPIO CI. xvt. Conglomeratarum.
In Methodo Calycina Cl. vir. Coronatricum, Ord. iJ. Perianthio Hors & Fructus nullo.
A LiwNE&O Cl. r. Monandrie, Ord IMlo-
nogynix.
9
Ab Harrrno Cl. rii. Apetalarum ftaminibus donatarum , Ord. vii. Aquaticarum.
A RovEwo Cl. IX. jincompletarum , Ord. 1. flore nudo.
In fragmentis Ordinum Naturalium a Linnaeo propofitis, ad Ordinem xv. inundatarum per- tinet.
Obf. Ad Claffem /Monandriae, omnes qui- dem, quotquot IVlethodum fexualem in plantis difponendis fequuntur Auctores, hucusque hoc retulerunt genus; nuperrime tamen AND. JoH. Rerzius, Hiftorze Naturalis Profeffor Londoni Gothorum celeberrimus, de hac illud claffe di- vulfum , & Claffi Gynandrie adjunctum voluit. *) Sed vereor ne, que viro celeberrimo examinan- da ad manus fuerant exemplaria Hippuridis , ficcata forfitan, nimis a naturali ac confueta alie- nam ipfi oftentaverint faciem; qua fagaciffimum alias obfervatorem, in egre evitandum induxe- rint errorem. Quotquot enim Hippuridum mihi examinare contigit Ípecimina viva, illud inter ftamen & piftillum cujusvis floris fpatium. inter- . cedens fpectandum ftiterunt, ut ne minima qui- dem coalitionis. cujusdam vel effinitatis harum parüum mihi fuüboriri potuerit fufpicio. In fic- catis vero & defloraus Hippuridibus, [tamen haud raro circa. piftillum intortum, ipfique adeo annexum apparet; ut acutiffimum quemque in claffe illarum determinanda, fallere valeat. Ger.
| -J, Vià. Fafcic. Dia Obf. ejus Botan. Lipf. 1783. im- pref. Confirmavit Cel Keizii obíervationem , : & gynandram plantam cenfet /Pilldemow, . c.
*
to sescmmenucraeercce
mini quidem infident & ftamen & pifüillum am- bo; illud tamen germen, prout character Claflfis Gynandrize réquirit, in. formam ftyli elongari ,
piftllique in partem tranfire, afferturum credam neminem. Sed nec eft, quod diutius huic opinio- ni repugnandz immoremur; veniet fortaffis tem- pus, quo hzc Claffis, cum aliquot aliis, naturx regulis minus tou EMIT difpofitis , ad men- tem Linnxorum fuccefforis digniffimi, Celeber- rimi Z/unbergü, oftracifmum patiatur, *) quo facto nos fruftra difputaffe lubenter confitemur.
$. V.
Quz in hunc usque diem hujus generis inno- tuerunt bine tantum funt fpecies.
1. HiPPUnIS (vulgaris,) foliis flellatis , pluri- mis, linearibus , acutis.
Hippuris Flor. Lapp. x. Fl Sv. 2. Hort. Cliff 3. Roy. Lugdb. 205. Iacqu. Vind. p. t. De Necker. EL Gallo - Belg. p. 2. de Gorter. FI. Ingr. 1. Fl. Dan. Tab. 87. **)
Limnopeuce. Vaillant. Act. Par. rz19. t. x. f. 3. Haller. Helvet. n. 1572. Scopol. El. Carn. edit. 2. m. 2...
. Pinaftella Dillen. Fl. Giff. app. 168. Rupp. Jen. 275.
Equifetum pen v polyfpermum. Bauh.
pin. I5.
*) Vid. ejus Flor, Japon. Praefationis pag XIX.
|) I'illdenow. Berol. T. Leers herb. I. Tim. Mega- | am L. Zillars Hift. du. pl. du agim c d II.
— — 11
Polygonum femina. Cam. epit. 689.
A Suecis appellatur 98Gatngran , — áftfroans Germanis Sof : :Dferbfd)mants & Fennis SfBeben fuuft.
Habitat in fontibus, foffis & lacubus ubique.
Radix perennis, articulata, horizontalis, ra- diculis e quovis geniculo perpendicularibus.
Caulis herbaceus, inanis, bipedalis & ultra, -craffiue pennx anferinw, firidtus, geniculatus, teres, foliatus, ftriatus, glaber, fimphiciffimus,
Folia caulina, ad quodvis geniculum caulis ftellata, duodena & ultra, affurgentia, linearia, integerrima, articulis caulis longiora, perfiften- tia, glabra, membranacea.
Stipulae nullx.
Inflore[centia axilaris, verticillata, verticil- lis feffilibus, remotis, interdum polygamis. *)
24 HipPunis (maritima,) foliis flellatis, fub- fenis z | [ubmerfis. [pathulatis; emerfis ovatis, ob- fufis.
Hippuris tetraphylla, Linn. Suppl. Pl.pag. 81.
Hippuris lanceolata. Retzii Fafcic. zm. Obf, Bot.
*) Varietatem ramofam obfervarunt Gzneliz Lib. IIT. 8. & Scheank Flora Bavar. 1. S. 203. (U.)
Liottard en a trouvé une petite varieti aux al- pes, hors de l'eau, que n'avoit qui deux pou- ces, avec un fruit axillaire, marqui d'un feul Sillon, & de couleur noire. Zillars. l. c.
12
Habitat littora maris lutulenta in Finlandia; ad predium Qidio Parecie Pargafenfis, prope Aboam copiofiffima, ubi nomine-Suecano £eb;
A grá8 vel £egtás appellatur.
Radice & Caule fimillima eft vulgari.
Folia caulina, ftellata: folis, flellurum fub. mer[urum 3. ad. 4. reflexis, fpathulatis, brevi. bus, deciduis: emer[urum 4. ad. 6. patentibus , fructüficatone matura patentiffimis, ovatis, ob- tufis, integerrimis, nitidis, punctatis, plano- convexis, membranaceis, longitudine articulo- rum caulis, perfiftentibus.
Stipulae nulle.
Inflore[centia cum precedenti convenit, Flo-
res vero hujus femper hermaphroditi apparent. Obf. Quod fecunde Hippuridis fpeciei no- vum impofuerimus nomen triviale, & à Linnaea- no & Reíziano diverfum, fummo nos feciffe ju- re; quemlibet, qui rationes, quas habuimus hu- jus confilii, confiderare voluerit attentius, con- ceffurum nobis confidimus. Quod enim illud Linnxanum £etraphyllae attinet, pauciffima & non nifilocis habitantia, ubi nimia aquz altitu- do juftum illis denegavit incrementum, illa funt fpecimina , quorum in ftellis, quatuor tantum apparent folia. Retzianum autem illud Lanceo- | laim, quo figuram foliorum expreffam Auctor — — voluit, in omnia, hujus Hippuridis folia haud ..—. quadrat ; fubmerfarum quippe ftellarum folia mul- tum figura recedunt a folis emerfarum, fi vel illa, quod fenfu proprio minus licet, dixeris . Janceolata. Neutrum itaque artis juxta leges re-
-
— 13
tinendum videtur; quod vero illis fubftitueri- mus, illo, quod a loco ejus defumitur natali, fcilicet maritimo, aptius nullum invenimus.
$. IV.
Aquas habitant hz fpecies ambx, easque fundi limofi, in quo radices fuas alte adeo agunt, ut vim frigoris hiemalis, omni absque noxa, ve- getx fufünere poffint intenfiffimam. Claffis ita- que in Sfationibus plantarum funt Zquaticae ; diverfi tamen, fub illa ordinis. /ulgaris ete- nim aquis delectatur foffarum & ftagnorum dul- cibus, falfarum maris inimiciffima; que /Mariti- mae e contrario hofpitium prebent unicum & op- timum. Prior ergo Ordinis, fub claffe aquatica- rum, eft Lacwfiris; pofterior vero ilius, de quo nomen nacta eft fuum triviale, /Maritimi. Per plures annos regerminant radices harum pe- rennes; primordio future plante per hiémem
Gemma, inclufo. Ho gemmv, radici fub limo -
repenti infident tenelle, ex foliorum oppofito- rum caulemque imbricantium rudimentis, con- ftructx. — Secundum receptum itaque ab Aucto- rbus gemmarum difpofitionem , ad primam ea-
rundem, five Oppofitivarum | Petiolarium /Claf- fem pertinent; & quum folia his fint omnia op-- pofita & fimpliciter imbricata, ad Ordinem illius quoque primum. IMlenfe Gro[f/ficationis ad finem . fere vergente, & adulta jamjam tate, flores
fuos Hippurides protrudunt; ab infimis fem-
per ordiendo vertcillis, eoque ordine ad fum-
mos pergunt, in precipitem usque & frigoribus
nocturnis horridum progrediendo autumnum.
Minima enim, qux fecundum confuetum nata- e^
tv "
I4 Er S]
re ordinem, plena eftate, aquis eft altitudo , nullas inferioribus his verticiliis minitatur cla- des; qua vero altitudine verfus autumnum aucta, hi, non amplius lxdendi, deflornerunt, fupe- rioribus fcilicet ad. Zethefim celebrandam , jam nunc, jufto intervallo ab aqua diftantibus. Quip- pe qu£ contigux nocent unde, ad debitam re- motz diftantiam, radios Ieflectendo folares, Fru- &ificationi accellerandae & maturandzc , mirum in modum inferviunt. Peracta, in quantum cx- li temperies permiferit, per omnes verticillos flo-
refcentia, caulis marcefcit, fle&itur, & aliquot. diebus elapfis , bibulus fundum petit, folus & pericarpus etjamnum perfiftentibus. Hic muco,
fedimento aquarum vulgatiffimo, obducitur, ger- minantis femini$ F/umulae & Koflello, nutrimen- tum fortafhis pribituro optimum ; píumula, dein , novo vere, in cotyledones binas, figura folio- rum fubmerforum xmulas, abit.
$. VIL
His prxlibatis,| nos utcunque jam demon-
ftrare poffe autumamus, quem in modum vices deficientis calycis & corolle, in Zipyuridibus alma penfet natura. Qux, omnium ex confen- fu, 5pon/aliis plantarum, maxime nocent exter- nz a&ris injrrie, funt frigus, oftirum venereum exftinguendo , venti yelementiores , pollinem Antherarum five ipfam genituram difflando, & denique pluviae cum imbribus, illam penitus. de- flruendo. Ab his infortuniis, ut plantis quodam- modo caveret, calyce & corolla perplurimas il- larum VELA benefica videtur natura. 'Feftan- tur hoc plante, quarum genitalia membra, fub
-
15
tegmine harum partium illefa, occultantur, Claf- fium puta Zidgnamiae & Diadelphiae plurimz. Probat hoc mechanifmus, qui pluribus ineft vegetabilibus; quo urente fole, has expandunt partes, vefpertino vero tempore, & imbribus ingruentibus illas claudunt & complicant; Sfig- maüte autem, mirum fane! femel fecundato, vix amplius obfervandus. Cave tamen exiftimes , naturam illis novercar plantis, quibus hec ne- gavit prxfidia; quinimo, hunc defectum plena utique: manu , femper compenfat mater rerum benigniffima. Quas defcripfimus , Hippurides nofire, hujus rei documentum nobis przbent evidentiffimum. Praxterquam enim quod, ple- na denum fítate, illarum explicenter Flores, fitum illis etjam natura conceffit, in quo, ficu- bi, dulcia fua fecuri peragere poffint tutiffimum. Eit ille, quemadmodum 1a defcriptione vidimus, intrafolinceus, Intra caulem enim & folia, flo- res prodeunt; illamque annulatim ambiendo, ver- ticillos formant undique radiis foliorum ftellato- rum apprime fotos. Quem itaque, frigori & ventis arcendis, ufum, caeterorum vegetabilium floribus, preftant calyx & corolla; eundem, folia hxc ftellata, verticillis prebere Hippuri- dum, veritas mihi videtur extra omnem pofita dubitationis aleam. Quomodo autem a pluviis, imbribus &, quibus femper obnoxii funt allu- vionibus , nudis his floribus profpéctum porro effe poffit, res altioris indaginis primo videtur intuitu. Complicant, qui illis inftructi funt flo- res, calycem & corollam, imbres imminentes & pluvias evitaturi; ali autem quibus denega- tus eft hic mechanifmus, eundem finem, flores inchnande frve nutando, obtinent. Caulis vero
16 ! ——
Hippuridum rigidus, qualem flores hac ratione confervandi exigerent, flexuram minime patitur ; nec folia earum, exferto femel flore, poftea complicari, quisquam obfervavit. Alia itaque & harum ftrucure magis convenienti ratione , ne aquis Ledantur, illis provifum effe oportet. Eaim etiam nos, evidentem fatis, 1n infertione foliorum ftellata, inventuros fperamus. Ad quod- vis caulis geniculum inferte funt hx foliorum Íftelle ; qux) patentes, ita decuffatim ordinatae reperiuntur, ut imbricum inftar optimarum, fibi fubjacentes partes a. pluviis, confervent illaefas. iMoleftiae vero, quas iliis, ventorum vi e late- re irruentes creant undae, ne calyce quidem vel corolla etjamfi adfuerint, avertendae, frucüfica- toni Hippuridum femper erunt leviores, quo pronior, illapfis aquis mox detur ab illa deflu- xus. Defluis vero his aquis, minima certe eft, quae a bafi foliorum, cui infidet fructificatio, opponitur mora; faltim non comparanda, diu- turniori illi, quam praefentes, fundumque fructi- ficationis, arctius claudentes, calyx & corolla his injcerent, jamdum nocivis. Quo irruunt,, eodem fere etjam momento , defluunt hae flu- &uum undae; vix igitur damnofae cenfendae. A pparebit idcirco , ut opinamur, ex allatis , Hippurides .calyce & corolla minime indigere ; quinimo, has partes fi adfuerint , . retardando aquarum illabentium decurfum, "Inthefi iarum incommodo futuras non minimo. Ne autem re- liquis, flore denudato. gaudentibus plantis, ea- dem hac ratione. profpiceret natura, vetuit ea- rum, toto aut ajunt caelo, diverfa fiructura; mec eft, quod putes, ab opifice reram fapientif- no majorem in confervandis, quam-producen-
dis
S.
—nnm 12
dis.& conftruendis rebus adhibendam fuiffe uni- formitatem. Etenim ut concinne de natura monuit Illuftr. A LINNE, dat fingulis fimgula , €9 omnibus omnia *). Omnium & fingularum , quas produxit rerum , utilitati & commodo perfpicit, providet ; unica autem, eademque ratione fieri, haud di- xeris. Prout enim fuadent uniuscujusque rei na- tura & indoles, a ceterarum diverfa , ita non raro illam invenies diverfiffimam ; attamen , qua finis obtineatur intentus, convenientiffimam.
$. VIII.
Oualitates Hippuridum noftrarum jamjam confideraturi, o/fafiu & guflu perceptas, admo- dum deprehendimus debiles. Sapor illis, fi quis herbaceus ineft , mitiffimus. Odore, recentes , cum plurimis , conveniunt plantis aquaticis; qui qui- dem eft, fed vix nares feriens, ingratus: mar- cefcentes licet fortiorem & quodammodo tetrum fpirent, in ficcatis tamen rurfus omnino difparet & evanefcit. Cognitis his earum qualitatibus, fi Medicorum juxta placita, de viribus, quibus in corpus humanum, eidem applicate adurz fint, judicium quoddam ferre voluerimus ; fateamur neceffe eft, illas imbecilliores reperiri, quam ut ufui cuidam infervire videantur poffe medico. Adfcribit quidem Diofcorides Hippuridi, quam Polygonum Feminam: vocat, vim humores di- luendi & refrigerandi **); ceteris vero plantis,
*) Vid. Przfat, in Syft. Natur. Edit. XII. p *X) Vi Dioftorid. dz IV. Cap. V. Tom. "f. B
18 : SESOSCNSIF NUEEIERERED
hoc in pundo illam. przftare aquofis nemini perfuadebit : protitetur quippe in mox fequenti
eriodo, hanc Poelygono más: fuo , viribus multo effe inferiorem. Nulla itaque vi officinali, in hunc usque diem inclaruit Hippuris fpecifica; neque fpem novarum in pofterum inveniendarum ul- lam nobis fuppeditat analyfis chemica , qux omnilicet adhibita exactitudine & circumfpectione fuerit infütuta, nihil tamen in illis prodidit, quod vel quacunque ratione efficaciam redoleret me-- dicam *). Neque digne, quz in culinas noftras, numerum aucture plantarum culinarium , intro- ducantur, habite funt Hippurides merito : nam
*) Que in Hippuride maritima analytica inftituit experimenta ad Academiam hanc Adj. Philof. Ordin. faventiffimus nobis Dn. zndr. Rüving, fequenti fe habuerunt ratione. too partes herbae leni calore ficcatze , fortiori calcinatze igne, atque aqua ablute , ro. $/4 partes dederunt relidui terreftris. Digeftionis calore per aliquot dies aqua immerfía, folutionem herba dat ba- dium, quae Salem communem fapit & kai. Acida iirioli, XNitri atque Sacchar? effer- vefcentiam excitant fatis confpicuam , badium- que dejiciunt przecipitatum , quod in aqua, dif- ficile tamen, foivitur eamque folutionis colore tingit: copiofius id eft przecipitatum, quod ad- je&to SSacchari acido fundum petit. Colorem quoque fuum adjectis his acidis folutio quod ad maximam amittit partem. Z/rgeutam Nitra-. tum copiofum demittit fedimentum , mox album , quod vero violaceum poltero apparet die, folu- tionis colore penitus evanefcente. Adfufa Terra- ponderoía [alita aqua foluta, parciore folutio ' turbatur fedimento badio. Ope Mercurii Nitrati | frigide preeparati copiofum obtinetur przcipi- tatum album. Tis&ura Gallarum fpirituofa nullam efficit coloris mutationem. - Herba, antea
19
preterquam quod nullis faporum blandimentis 4palatum delectare valent, infipidz, majoris etiam deprehenduntur tenacitatis, quam, ut huic ufui, commode & absque noxa dicari queant.
$. IX.
Animalium domefticorum quadrupedum om- nia, capram fi exceperis, recentes refpuunt Hip- purides; ficcatas tamen & gratiori immixtas foeno
.non abhorrent. De avium cohorte Znates, 7n- ferem fcilicet & | Bo/chatem , cum | Maleagride gallopavone has confciffas, & una cum alia efca illis oblatas , devorare vidi; longe tamen minori voracitate , quam cibum fibi gratum alium deglu- tire folent gulofz' hw aves.
A noxa etiam infectorum Hippurides defendit natura. Qui harum foliis teneras fuas pupas de- figunt excludendas , Gyrinorum larvae , rapina aliorum infectorum vivunt, his interea, ne mi- nima quidem ratione lLeíis *)J. Quod pifcibus quibusdam alimentum praebeant phytivoris, non-
aqua abluta, Spiritum lini re£ificati[imum viridi
tingit colore, qui tamen , nonnullis diebus
elapfis in fufcum mutatur. Nihil ex hac Tin&ctura
aquc: ope dejicitur: leni calore evaporato Spi-
ritu Vini, refidiuum obtinetur vifcidum colore — obícure viridi.
*) Miramur fane , quo faCum fit fato, ut Cel. FAsmiciUs , cui ob fumma in Entomologia "merita perennes manebunt laudes , has Gyri- Worum nuspiam viderit pzpas , quod absque hzíitatione pvofitetur in editis non ita pridem Generibus fuis Infeiiorum aflerens , illas adhuc- dum fuiffe incognitas. Exactiffime tamen illas deícripferunt Generof. Dr Germ in Mem. des
B 2 "
20 VIDNDOAERESPPEDNEECD..
dum plane evictum eft, verefimile licet videatur. Harum enim ad £uriones novo vere, poppyzantes j ludunt turmatim congregati Cyprini minores, ad radices fua deponunt ova, futuro fetui & excludendo & nutriendo illas fortaffis optimas rati. Paucis itaque, fi quibus , ut infervirent ahi- mento animalibus, a natura defünatm videntur -Hippurides. |
dd
Plurima inter inventa, quz, ab aliquot inde annis, CIrca aéris naturam variasque formas, Cl. "virorum indefeffo ftudio , innotuerunt, magni utique faciendum mihi videtur, quod nobis ape- rui vegetabilibus ineffe facultatem , aérem non modo communem purgandi, verum etiam cor- ruptum fuz falubritati reftituendi, Noftri quidem in prafenti nec elt infütuti , nec virium , quantum fcientiis pluribus hoc feneretur lucis exponere, fufficit monuiffe, a natura vegetabilibus deman- datam latioris hinc jam apparere extenfionis pro- vinciam, quam ut vel conje&ura illam adfequi valuerint antiquiores. Huic adminiftrandz omnes licet fymbolam conferant herbzx ; attamen quam non ejusdem fed haud raro diverfiffimx fint & natuf & ftructure , pronum quoque ad fidem eft, illas non eadem fed diverfa fuzque indoli fingulari convenienti ratione & efficacia huic
Infe&. T. IV. pag. 355. & Ampl. Mopxrm in AR. Societ. Phyfiograph. Lond. P. I. Se&. III. p. 159. Nobis quotannis circa medium Menfis Julii foliis Hippuridum defixz , occurrerunt ; noftris itaque in regionibus incognitze neutiquam . dicendae funt. Dy
DD 2I
eidem prxeífe. Quibus cognitis fi jam augurari voluerimus, plurimas , qux nulli , hominibus cz- terisque inferviunt animalibus immediato ufui, inprimis deltinatas effe, ut aérem quafi venti- labris purgent, fortaffis a vero non multum aber- raverimus. De Hippuridibus faltim noftris hoc dici poffe, verofimillimum utique videtur. Plaatis aquaticis fummam in aére purgando ineffe eífica- ciam , /ngen- Hou|[zii experimenta probarunt cer- tiffima *). In fundo relident lutulento cznofo, qui omnium ex confenfu radiis tepefactus fola- ribus auras fpirat, fi quis alius lethiferas, nocen- tiffimas. Quas vero maxime przformidares , harum, adulta zftate , vix fenties noxas. Plurimas quidem a Phyficis, hujus phznomeni dari poffe cauffas , .lubens concedo; precipuam tamen in vegeta- tione plantarum hos fundos inhabitantium latere, modo naturam confulere voluerit , inficias iturum credam neminem. Quz enim medicorum juxta placita halitibus ejusmodi fundorum noxiis fum inprimis debent originem , Zmphimerine paludum, menfibus rariffime graffantur «füvis; vegete cuippe plant corruptum iftis aérem falubritati fuz relttuere valent. Beneficis vero his plantis, autumnum verfus marcefcentibus, hahtus fenti- . narum , fervata indole fua damnofa , fuperiora jam petunt, ac atmofphxram omnem, nifi ventis difpergantur fortioribus, frigoreque deftruantur, p füfera fua indole inquinant; quo facto morbos & mala quzvis in homines, velut e pyxide Pan- dc rx effundunt graviffima. Hippuridibus quidem roftris folis, hanc in aére , his locis corrupto, *) Vid. ejus Experimenta upon vegetables, diíco- ' -.wering their great Power of purifying the €ommon air &c. Lond. impr. an. 1779. -
22
purgando , vim Libiibere; vetant, quas, in eadem hac ftatione plurimas ipfis adjunxit natura herbas focias ; fat nobis erit, hac ratione , probaffe eas etiam, pro fapientiffima nature politia huic anfer- vire ufui fummo , qui nobis quoad fpiritum du- cimus maximi eft '& erit momenti. En itaque fin- gulare maximi Creatoris fapientie & bonitatis Ípecimen, quod, cum reliquis fuis beneficiis innu- meris, noftrum fingulos, ad laudes ipfi dicendas, excitare debet, devotiffimas , perpetuas.
y: "
D. D. ARBOR TOXICARIA
MACASSARIENSIS
QUAM Fia Exp. Fac. Med. Up[al. PRESIDE
CAR. PETR. THUNBERCG,
Eourre AvnRAT. Rea. Onp. px Vasa.
.. Med. Do&. ProfefT. Med. & Botan. Reg. & Ord. Acad. Czfar. Nat. Curios. Reg. Scient. Londinenf. Holmienf. Societ. Scient. Upfal. Patr. Holm. Berol. Nat. Scrut. Lundenf. Harlem. Amftelod. Zeland. Nidrofienf. Halenf. Nat. Scrut. Med. Edinb. & Nat. Studios. Ibid. Membro ; nec non Acad. Scient. Paris. Monfpelienf. Agricult. Paris. Florentin. & Batavin. Ind. Or- din, Correfpend.
Pro gradw Dofloris
Publico fubjicit examini
CHRISTEN AEIMELAEUS,
Fenno. In Audit. Gutt. Maj. D. XXI. Maj. MDCCLE XGA ^ H. A. & P. M: S.
DP SULLA, LITTERIS DIRECTOR |. JoH. EDMAN.
E
fpe "7l D ? icio o Morbo. EO Lus "Aro di SUM. MES NT n Ser e;
$. I.
Mu. quz corpus humanum vel vehementer corrodendo deftruunt, vel fepe ociffime fcintillam | vitalem exfünguunt, plura occurrunt in tribus nature regnis. Ex regno lapideo talia funt Arfeni- cum, varia praeparata mercurialia &antimonialia, atque acida fortiora mineralia. In regno animali, tremenda velocitate , venenum ferpentum fap- guine vivo mixtum fymptomata lethalia excitare folet. Uti vegetabilia inter plura reperiuntur fa- lutaria remedia , ita & longe plura obveniunt periculofa venena , quorum alia corrofiva inflam- mant, alia fanguinem & humores corripiunt. & corrumpunt, alia Íyftema nervofum turbantatque mora plus vel minus protracta , tandem mortem inferunt, ut Curara ad flumen Orenoque, Voorara prope fluvium [Punt Cefirum, &hnis & plura alia.
Hec inter venena & quidem fortiora, nume- randum omnino eft illud venenum Indicum : quod ex ignota hactenus arbore Boa ÜUpas fumma adhibetur, prudentia defumitur, & de cujus viribus atque ufu varia tam vera, quam fuperftitiofa & incredibilia , aeque antiquitus ac nuper fuerunt relata. De hocce veneno teftatur Rumphius , fe non inveniffe aliud horribilius vel deteftabilius ab ullo produ&um vegetabili. Et addit quod hoc venenum , quo gloriantur ipfi Indi, olim longe magis timuerint milites Belgarum, quam
quidem tormenta bellica. Vide Fnipbi Heib.
Amf. T. 2. p. 263.
S. II
»
Arbor hzc venenata, Botanicorum hucusqiüe examini fefe fubduxit, vero tamen fimile nobis videtur, ejusdem effe ordinis naturalis cum Ceffrro ejusque cognatis, finon omnino Ceftri generis *), ac ejusdem effe generis arborem illam, quae eodem nomine donata crefcit in Iava ***) & pluribus alus Indiae calidioris orientalis locis.
Belgis Indiam orientalem incolentibus dicitur Giftboom vel Macuffar[che Giftboom & nonnul- Us »pattenboom,. |
- Rumphio : Zrbor toxicaria. In Herb. Amb. Tom. 2. p. 263. tab. 87. WR
. Macallacienfibus & Calibenfibus: Z/po & dum duas diftinguunt diverfas arbores, foeminam Ípeciatim. appellant Paecare Sema Tang atque marem Üpas radja. al pere
IMalajenfibus : Cajo upas íeu Bom ups; feminam fpeciatim JMaccan Cadul , atque marem Djato matti. | : !
]Malacenfibus: Lupo Matta Su, iti ia
*) Ejusmodi Species Ceftri crefcit in Capite Bonz Spei, tam venenata" indolis ; ut dum hujus. fuccurá cum veneno colubrino Hottentotti mifcent, ambo hzc venena jun&ta longe vehementius agunt, quam quodque eorum feparatim , ex . . marratione celeb. Pradfidis. *" Bohon Repas appellatur quidem in Vecko-
skriften fór Lákare och Naturforskare Vol. 5.
p. 210. fed celeb. D. Przfes fibi perfuadet,
rectius dicendam effe Boa Upas ; Boa enim figni-.
ficat arborem , & Upas venenum, teer
su € — 22
Duae Species defcribuntur a Rumphio , qua- rum alteram feminam, alteram marem appellat, an verae diftinctae fint, a brevi ejus defcriptione determinari non poteft.
4rbor & caudice craffo, ramisque patenti- bus; cortice rugofo, rimofo cinereo fufco ; ligno albo-flavefcente , folido nigrisque maculis va- riegato. ;
Folia fparfa , fubfeffilia, oblonga, acuta , in tegra, parallelo-nervofa , fupra rugofa, fubtus lanuginofa, duas pollices lata, fpithamaea.
Flores & Fruflus ignoti.
Altera arbor, mas dicta defcribitur , trunco alüori, coma anguftiori, folis minoribus, & mollibus caeterum omnino fimilis.
$. III.
Crefcit venenatiffima arbor in variis Indiae orientalis calidioris locis , praecipue Infulis: Iava, Sumatra, Borneo , Baleia & IMacaffaria. prope
marus jaxta Sudijn, atque proprie in Celebi juxta 'Toradios. Amat deferta loca & nudos montes, e longinquo facile dignofcenda, eo, quod nullae aliae illi adftent arbores : quodque terra ipfi fuppofita fterilis fit, atque ficut exufta.
$. IV.
Á/
» | Succus arboris, cui omnis deleteria vis ineft, brunneo-ater, in refinam exficcatur, quae in mare fic dicto femper eft durior, magisque ni- gra , fere inftar picis , ac ignis. calore liquefcit.
28
" Colleflio fucci refinofi fumma fiet prudentia, ne vitae incurrat periculum eum collecturus. Sollicite igitur linteis obvelanda funt eaput, manus & pedes, ut defendetur totum corpus non minus ab halitu arboris , quam füllicidio ejus. Nemo tam prope hanc arborem accedere audet, ut fuceum ejus manibus abripiat ; ut ita- que fuccus excipiatur , longae arundines Bambu, fuperius acuminatae inftar haftae jaculatoriae, fumma vi oblique cortici trunci intruduntur, ut in 1llis exftillet fuccus fanguineus , qui brevi poft condenfatur & indurefcit, obfcure rufefcens vel nigricans. Quo propius radicem arbor vulneratur, eo efficacius venenum. Interdum plures, usque viginti ejusmodi arundines , arbori infixae relin- quuntur, per-tres vel quatuor dies, ut fuccus in cavo earum colligatur & concrefcat. Supremus articulus arundinum tunc repletus fucco, reliqua pars amputatur. ;
Succus adhuc recens in baculos vel globulos efformatur, & in arundinum cavis fervatur, dein loco mediocriter calido, linteoque faepe decies obvoluto confervantur hi globuli, omni fepti- mana optime detergendi ac mundandi , ne mu- cofe obducantur, vel exhalando nimium fua de virtute perdant, quae inter annum mitigatur, intra paucos annos faepe omnino perit.
$. V.
Maxime horrenda eft hujus arboris vis vene- nata. Ex halitu arboris mox perfentiuntur omnes artus quafi congelati nec non fpasmodice affect. Nemo igitur ad arborem accedere audet, nifi
nm 209
véftimentis bene obvolutis prius brachiis, pe- dibus, humeris & capite. Si quis capite denn- dato , fub hac arbore ftare tentat, capillorum profluvium inde petitur, & ex (tillicidio arboris in corpus depluente , magnopere intumefcit , quod etiam fit ex arbore Rhois toxicodendri, Aér circa hanc arborem adeo eít invectus , ut aves ipfius ramis infidentes , mortui decidant ; cuncta itaque animalia, quae halitu ejus tacta perirent, follicite hanc arborem evitant, immo aves ilam facile non tranfvolant. Affeverat Rumphius, ramos decerptos in magna arundine Bambu tam efficaces ac caufticos fibi fuiffe trans- miffos, ut fi manus arundini imponerentur , mox ütllarent , eodem fere modo, quo artus conge- lati, fi foveantur. Pro. certo quoque venditatur, fub hac arbore nullas plantas , frutices vel gra- mina crefcere in tota ejus peripheria , immo ne quidem ad lapidis jadum, terramque fub ita fterilem fufcam & quafi exuftam effe.
Halitus igitur arboris vivi inprimis & fuccus recens maxima pollet vi toxica, quae fucceffu temporis fenfim magis magisque debilitatur , tandemque perit. Feminae venenum longe infir- mius eft, nec facile fua fponte lethale, quam ob rem ad capturam ferarum plerumque adhiberi folet, nec ad inficienda tela bellica nifi altero fortiori mixtum , dum utriusque vires augeri creduntur.
Venenum telis illinitum in. corpore vulnerato per omnia fefe mox diffundit, ita ut vehementem excitet ceftum , fimulque gravem vertiginem, cui faepe mors fubfequitur *). 'Tela venenata duos per
*) Ex arbore venenata [ave fymptomata fuerunt équengud poft. 5. min. ab infli&o vulnere tre-
3o nem annos vires confervant, licet interdum intra unius vel paucarum menfium fpatium vim fuam amit- tunt. Prudentia quoque obfervata , toxicum hocce innocue tractari poteft, modo vivum non tangat fanguinem ; immo Celebis incolae illud pro remedio interno ex tefümonio celeb. Rum- phii ingerere audent *). | Vires 'T'oxici explorantur certo quodam ex- erimento , contunditur fcilicet Radix Lampu- jang dicta feu Zmomum Zerumbet , donec mu- cilaginofa fit, poftea exprimitur & tranfcolatur fuccus per linteum , cum parva aquae portione infunditur, venenique portiuncula mifcetur. E fubita, fub hac mixtura, ebullitione fuborta ejusque vehementia, de viribus judicium ferunt perit. Haec fermentatio adeo erit faepe. vehe- mens, ut in medio magna formetur fovea, fun- dusque vafis in confpecdum veniat. Operatio haecce nulli nocere dicitur, nifi quod tantum ardorem internum percipiat experimentator : vires enim venenum infpiffatum non adeo vehe- mentes halitu fuo exercet , nifi attingat fangui- nem, füccoque Zerumbet acutum, in actionem deducitur.
- mor artuutm, fubfültus tendinum conjun&us intra 16 minut. mors fümma cum anxietate. Corpus demortuorum contáminatum poft aliquot horas obfervabatur maculis petechialibus , facies tumida ac plumbea, oculorum albuginea flava.
*j Hoc quidem repugnat narrationi de hujus ve- neni viribus communicata :in Veckoskriften fór Lakare och Naturforskare Vol. 5. p. 226. Cum vero hzc narratio omnibus aliorum nar- . rationibus fit contraria, dubiam illam refpicere licebit, & ab ulterius inftituendis experimentis cohfirmandam.:e «Ugo cáo SN
b. 1
BÉBÉ] 3Y
Venenum hocce deleterium intra dimidium horae, immo faepe intra quadrantem horae, infert mortem , praegreffo motu convulfivo ac delirio , fic ut raro antidota in auxilium vocari poffint. Macaffarienfium Reges , veneni delete- ram vim exploratur, plura inttituunt. experi- menta inj morte damnatos, ut fcirent an ulla a morte redemtio, fed fruftra tentarunt: telis ve- neno hoc infectis pollicem manus vel pedis vul- nerarunt , articulum affectum mox amputarunt absque ullo felici fucceffu.
Auctor narrationis de Iavanica arbore vene- nata affeverat etiam, fontes hocce veneno infici poffe, lechalesque reddi, & multos hoc Belgas in ultimo abillis cum lIavanis gefto. bello interiiffe. Sed de hujus fide fufpendere judicium confultum erit, donec certius fit exploratum, an fuccus ar- . boris fit gummi-refina, adeoque portionem quan- dam aqua diffolvi poffe. Experimenta vero tam ab Auctore ipfo facta, quam aliae circumftantiae evincunt, fuccum non effe mere gummofum , . quia fpiritu Arak folvatur. |.
$. VI.
Ufus fortiffii veneni ad puniendos morte damnatos, nec non ad inficienda tela bellica apud varias nationes Indicas obtinet quidem inprimis, fed.quod maxime mirum occurrit, toxicum hoc crudum nec commixtum , falubre habetur anti- dotum, tam externe quam interne ufitatum , contra ictus venenatorum pifcium ac fcolopendrarum , fi emplaftri forma vulneri applicetur; tefte Rum- phio, citius dolorem fedat: venenumque melius
extrahit , quam aliud remedium. Si quis ulcera- tionibus, dcabieque laborans, pilulam refinae cum IMufae frudtus carne commixtae affumat , omni inteftinorum impuritate liberare dicitur , ut "videre hcet Rumph. Herb. Amb. T. 2. p. 269. Vene- num quoque debilis fcilicet ea ratione praepa- rar| poteft, qua fera animalia , praecipue cervi enecan poflunt, illornmque caro absque ulla noxa comedi.
$. VH.
Belgae incolis iliis Indicis, qui veneno Upas tela fua inficere folent, bella gerentes, varias ex- cogitarunt cautelas, quibus evitare poffent lethi- fera illa vulnera, quae olim faltem omnem me- delam refpuere credebantur. Veftimenta igitur induxerunt admodum ampla & laxa, vel e corio hifpanico , vel e velo linteario , quae tela non facile perfórarent , & ante milites impetum fa- cientes, velum pice obducum fufpendebatur , in quo per rimam fclopeta ignivoma emitti, tela vero Indianorum penetrare non poffent.
Succeffu temporis plura antidota Indicorum populorum , facra diu refügia, detecta fuerunt, fcilicet;
1) Radicis Toxicarine , $eu Crini afiatici bulbi mafücati fuccus deglutitus vulnerique ap- plicatus, unde vomitus fuboritur vehemens, quo venenum expellitur. |
2) Ad fortem exitinguendum aeftum , vulneri infüllatur fuccus e /Melopepone , cujus quoque portmneula eft comedenda. .
3)
Ms a ibi
-
]
— 33 3) Cortex Ficus racemofae, aliarumque Ficuum mafticatus - contritus - vulnerique applicatus . Item tenues rufae fibrae, feu radices tenues V'aringae anguflifoliae , ( Ficus cujusdam, ) partim propinatae, partim applicatae. 4) Cortex albi Saijaug de füpite rafus, nec non vulneri impofitus. 5) Petioli & radices /MMomordicae charantiae con- tritae & vulneri impofitae.
.6) Radices e Cajo Radja.
7) Certiffimum omnium antidotum IMacaffarien- fium & lactefcens arbor. Pale feu Rite ilis di&a, cujus petioli vulneri applicati omne ve- nenum exfugere dicuntur, uti etiam frufta parva telorum marinorum.
8) Radix /Mungos feu Ophiorrhizae interne & externe ufitata, omnium fine dubio optimum antidotum refpiciendum erit.
Ex alledis itaque patet plurima ufitata re- media elfe acria, vel refrigerantia, adeoque curam eo effe dirigendam, ut ftatim vulnus fcarificetur, illique ad venenum extrahendum applicentur fo- menta acria ex Allio, Veficatoria & ejusmodi alia; utque interne emetica ac emollientia, ut oleofa, lac , decoctaque mucilaginofa exhibeantur , ut
diaeta fit tenuis & refrigerans. Quoniam venenum quolibet. modo revivifcere dicitur vulnerato *) etiam €o tempore abftineat ab ufu Zerumbetis . atque omnibus aliis calefacientibus, ne recidivam
2
; 1 4
. Ancurrat, haud raro lethalem.
$. VIII. Multudi licet fit dubium, fummopere venena- tam effe arborem Indicam, quae Boe Upas voca- *) Ejusmodi exempla i in Africa auftrali obfervavit celeb. D. Praes. - Tom, [. doi C
"gut memes *
-
tur, variae tamen fuperltitiofae, fidemque minime "merentes de illa difperguntur ab incolis aftutis, ignarisque IMuhammedanis Sacerdotibus narratio- nes, ud [patium zo vel 12 miliarium. ab arbore non cre[cunt ulla avbor, frutex, herbu vel gramen, Forfan hujus fterilitatis caufa eft quaerenda velin- ipfo folo lapidofo *) vel in. judicio ignari pere- grinatoris, 3n Africa enim campi plurium dierum itineris fteriliffimi, & quafi exufti haud raro. funt. Ad. punienda. peccata, a. Deo produfiam effe hanc arborem [nafu. Prophetae. Iahomed., fancte cre- dunt Muhammedani, fidem adhuc minorem me- retur. n circumferentia 15 usque 18 miliarium, nec homo mec aliud. quodcunque. animale vivum, nec pifcis im aquis oblervatur ; quod etiam eft 1n- credibile, dum latitudo Javae confideretur. In Africae ficciffimis defertis per plures menfes, qui- bus pluviae velroris ne mimime quidem guttula cadit, peregrinator attentus nullum detegere va- let animalculum , licet per quatuor plerumque. alias menfes pluviales , plura animalia fera & ad pécora pafcenda 1pfi Europeae gentis incolae ari- das has vaftasque regiones vifitent. ArborinJava. crefcens habitat in valle quadam circumdata mon- tibus altis, vaftisque fylvis. Omnia loea. Javae depreífa, inprimis aquofa, ut mihi afferuit Celeb. : D. Praefes vaporibus a Sirio ardente excitatis, ventibusque raro diffipatis aerem nimis quantum infectum habent , corpora incolarum ad putredi- | nem difponunt & multitudinem eorum [faepe ociffime ad fepulcrum trahunt.
*) In Java folum defcribitur arenofüm brunneum - nec non adeo lapidofum, ut fere impoffibile fit, ambulare in illa regione, quae venenatae arboris. eft natale domicilium. i
—
D, D. RESTIO.
QUEM
DISSERTATIONE BOTANICA Confenfu Exp. Fac. Med. Up[al. PRESIDE
CAR. PETR. THUNBERG,
EovrrE AvRAT. Rec. Onp. pe Vasa.
Med. Do&. Profeff. Med. & Botan. Reg. & Ord. Acad. Caefar. Nat. Curios. Reg. Scient. Londinenf. Holmienf. Societ. Scient. Upfal. Patr. Holm. Berol. Nat. Scrut. Lundenf, Harlem. Amftelod. Zeland. Nidrofienf. Halenf. Nat. Scrut. Med. Edinb. & Nat. Studios. Ibid. Membro 5 nec non Acad. Scient. Paris. Monfpelien£. Agricult. Paris. Florentin. & Batavin. Ind. Or-
- din. Correfpond. — *
Publico examini fubjicit PETRUS LUNDMARK - f Nericius. In Audit. Gutt. Maj. D. XXI. Maj. MDCCLXXXVIII. E H. A. M. S.
U'PSAELJIE,; LITTERIS DIRECTOR. JoH. EDMAN.
VIRO NOBILISSIMO DOMINO FRIDERICO WATZ
REI METALLICIE PATRONO SPECTATISSIMO,
t
PATRONO AETERNUM COLENDO
Opufculum hocce academicum ob magna in fe collata beneficia, in tefferam.gratae animae dicatum , voluit, debuit
RESPONDENS.
&.
C rinisa vim roburque Regni vegetabilis con- fütuentia , plerisque animalibus phytophagis edulia, ubique in hocce terraqueo globo fpar- gere, diffeminare ac multiplicare, fummo omnium rerum Creatori placuit; haec, caetera inter v€- getabilia, licet magis abjecta, & minus fuperba, tamen non parum utilia, omnium funt vulgatif- fima, & plebejorum inftar , longe lateque di- ftributa , ac, ob floris partes minutas, difficile non minus examinanda quam dignofcenda. Haec, inter quae vix ullam reperies fpeciem venenatam, in regionibus calidioribus. & ficcioribus rarius quidem , at in frigidioribus denfiffime tegunt & virore fuo peredi exornant habitabilis noftri tel- luris fuperficiem , tegmenque viresfcens non mi- nus oculis nóftris amoenum efficiunt, quam te- neriores plantas alias ab externis frigoris injuriis
defendunt. |
Sunt vero gramina, vel perennia; vel annua, teneriora, quotannis florentia femina ferentia ac fingulis annis diffeminanda. Quae minora femi- na ferunt, mammalibus & avibus plerumque efcam praebent, dum illa, quae rhajoribus fuper- biunt fpicis ac feminibus , a. principe animalium colliguntur, coluntur & in varios ufus, Cerealia dica, vertuntur. y
Confütuunt gramina. Ordinem naturalem, fa- cile ab aliis diftinctiffimum variis criteriis fcilicet :
Culmo fimplici rarius ramofo,, inani , articulato; raro frutefcente.
P «
b
Foliis fimplicibus, vaginantibus, alternis , ple-, rumque integris.
Floribus rariffime coloratis , glumis valvulisque membranaceis , facpiffime hermaphroditis ; quandoque monoecis & dioecis, necnon in- terdum polygamis.
Staminibus utplurimum tribus, raro fex, rarius uno vel duobus.
Geminibus nudis, rariffime angiofpermis.
In hocce ordine naturali culmi & folia beftiis. edulia funt, virore fuo perenni fuperfigiem tel- | luris exornant , domibus obtegendis , mattis fu- nibusque conficiendis, inferviunt ; nec non igni alendo materiam praebent. " Semina farinofa & 'glutinofa eximie nutriunt, homini mprimis in efcam cedunt, & in bunc finem fere ubique coluntur.
$. II.
RESTIONIS genus , gramina inter, hoc pri- mum faeculo, nec multis abhinc annis detectum fuit 1n Capite bonae Spei, Africes, ejusque fpe-- cies fenfim multipiicata fuerunt.. ErEGIA qui- dem proprium ante conftituit genus; poftea ve- ro huc relata fuit, fub nomine Aeffiouis elegiae ;
. cum vero calyx Elegiae valde differat a Calyce
| Reftionis, confultius nos duximus illud grami- . nis genus iterum refüituere, atque fub Elegiae no-
mine diftinctum cublsrvargi Alud, & quidem
novum graminis genus, Reftioni proximum, . ac quafi medium inter. Keftionem & Elegiam, JE ilidenowia dicium, ab hocce noftro DEM guit calyx polyphyllus , corolla 6 petala & fru-
39
&us drupaceus. Recentiori quidem. aevo Re- füionis genus accuratius fuit defcriptum ab Ill. Linmaeo , | Bergio & inprimis a — Kottboellio additis iconibus optimis; cum vero plurimas ad- huc novas fpecies in promontorio bonae Spei col- legerit, illsque mufeum Academiae ditaverit celeb. D. Praefes , operam operatam me non facturum credidi, fi & ante notas & incognitas hucusque in unum collectas, magis in ufum 'tuum, B, L. illuftratas defcriptasque ederem.
$. III CHARACTER GENERICV'S..
Flores dioici, collecti intra ftrobilum.. Strobilus ovatus vel oblongus , multiflorus. CaLvx. 6. gílumis compreffus fubaequalis, raro : valde inaequalis , glaber unifiorus. Glumae exteriores obverfae , navi-
culares; interiores lanceolatae te- i nulores.
COROLLA nulla, nifi glumae tres interiores. . SrAM. . Fiamenta tria. | "Intlerae: oblongae.
Pis. —— Germen fuperum. i
Stylus plerumque, rarius dup; 1 rariffime triplex. Stigma raro fimplex , faepiflime duo, rariffime tria, plumofa. PrRic. — Semen obfcurum.
Affinis nimis Schoeno, fed rep dioicus & habitu diverfo. |
4o
Variant nonnihil partes fructificationis ut Ca íyx , qui compreffus & fubaequalis in cerguo, «mbellato ,|' ariflato, [picigero d' , ereflo o? , acuminato d, garvifloro c, argenteo d* , verti- cillari , digitato , dithutomo , trititeo , virgato, paniculato , thamnochorto ; compreffus & inae- qualis in imbricato, feariofo, fpicigero Q , tetra- gono.
Stylus qui unicus in R. Pu irifloro, fricigero, ariflato, [cariofo ; duplex in verticil-- lari, triticeo; triplex in verticillasi, |
Praeterea nonnullae fpecies variant cauce aequáli & inaequali, in diverfo fzxw ut fpicige-
rus g^ & 9.
Stylis & fligmatibus duobus & tribus ut ver- tiillaris.
! s. IV. DIVISIO SPECIERFM. * enlmo fimpli.i,
a. culmo. apfuílo.
imbricatus, 1, R culmo fimplici aphyllo , fpica. - oblonga compreffa.
vaginatus, 2. R. culmo fimplici aphyllo , fpicis alternis erectis, fquamis acu- minatis. |
ariflaius, 3. R. culmo (d opltiagh lin , fpi Mf j cis terminalibus obovatis ere- Cis, fquamis ariftatis.
cermuus, 4. R. umbellatus, 5. R. Jpicigerus, 6. R. teflorum, | 7. R.
acuminatus, 8. R.
garviflorus, 9. R.
eretlus, — 10. R.
argenteus, 11. R. culaerecta, Íquamis laseeoti-
b. zhamnochortus, 12.
4
fcariofus. 13.
culmo faliofo. 1
p— 4
culmo fimplici aphyllo, fpicis turbinatis pendulis, Íquamis obtufis cam acumine.
culmo fimplici aphyllo, fpicis umbellatis ovatis, fquamis ob- longis obtufis.
culmo fimplici aphyllo, fpicis oblongis hexagonis, fquamis lanceolatis apice patulis.
culmo fimplici aphyllo, fpicis racemofis fubfecundis, fíqua- mis fufcis nitidis.
culmo fimplici aphyllo, pani cula erecta, fquamis ariftatis.
culmo fimplici aphyllo, pani- cula erecta , fquamis obtunda- tis bistilbrandMsis.
culmo fimplici aphyllo, pani- cula erecta involucrata, fpathis imbricatis lanceolatis.
culmo fimplici aphyllo, pani-
tis ofi..
«s R. culmo fimplici foliofo, fpi- . carum fquamis lanceolatis, mergine fcariofis. —- R. culmo fimplici foliofo, pa- nicula patente,fquamis lan- ceolatis margine fcariofis.
42 r €——
fruticofus, — Y4. R. culmo fimplici foliofo, pani- cula compofita, fquamis fca- riofis laceris.
fimplex. — x5. R. culmo. fimplici fubfoliofo.
| Ípicis alternis fubaggregatis,
Íquamis. ovatis.
triflorus, — 16. R. culmo fimplici foliofo, fpi-- cis alternis feffilibus.
* * culmo ramo[o, a. culmo apfhujilo. éeiragonus, 17. R. culmo ramisque tetragonis , fpicis alternis. trificeus, — x8. R. culmo dichotomo, aphyllo | | erecto, ramis teretibus, fpi- E cis alternis. glomeratus, y9. R. culmo dichotomo aphylloe levi, panicula glomerata. imcurvatus. 20. R. culmo dichotomo aphyllo ... ftrito, fpicis imbricato - ag- | gregatis. digitaius, 21:. R. culmo dichotomo aphyllo, : ramis teretibus, fpicis ternis
oblongis. verticillaris, 22. R. ramis verticillatis, panicula compofita. : fcopa. . 23. R. culmo dichotomo foliofo,
ramis compreffis, panicula Ípicis glomeratis. ' virgaius, 24. R. culmo dichotomo foliofo , " ramis compreffis, fpicis pani- culagis pendulis.
-
45
ganiculatus, 25. R. culmo dichotomo foliofo, ramis compreffis ,. fpicis fef- filibus alternis erectis.
dichotomss, 26. R. culmo dichotomo foliofo , decumbente, ramis tereti- bus, fpicis folitarüs alter- nisque.
47V. DESCRIPTIO SPECIERVA.
Radix perennis.
Culmus fimplex vel ramofus, fepe dichotomus, aphyllus vel foliofus ; femper articulatus, vaginatus. Stipulis membranaceis ; teres, rarius femiteres, rariffime angulatus.
Rumi fepius dichotomi, rarius verticillati. Folia fetacea, dichotome ramofa.
1. R. 1uBmicATVS: Culmus teres, fimplex aphyl- lus, articulatus, erectus , bipedalis & ultra.
Folia nulla ; fed füpulae juxta articulos con- ' volutae ,; vaginantes. . Spica fimplex, terminalis, ovato-oblonga, compreífa, brunnea, glabra, erecta, pol- *- Dicaris.
— - Squamae imbricatae, apice. atulo, oblon- .gae , acutae, concavae, glabrae, inprimis verfus apicem brunneae.
Calyx. compreffus , inaequalis , 6 glumis: glumae duae anteriores naviculares eb.
y, 173 ; T PET PR ND iN 132 EM Cod ui dcio cad UST HBpa To MARO ER ETAT PRI 7. AT UIT
:
verfae majores; quatuor interiores lan- ceolatae.
Stylus unicus. Stigmata duo, elevata, plumofa. Facile dignofcitur fpica terminali folitaria.
2. R. vaeiNATVs: Culmus & Stipulae omnino, ut in R.imbricato. !
Spicae alternae, fubfeffiles in rachide fle- xuofae, oblongae, erectae, tres vel quatuor.
Squamae imbricatae apice patulo, concavae, ovatae, acuminatae, glabrae, brunneae, margine membranaceo pallidiore lacero,
Spicas ante explicationem florum tantum, nec flores vidi.
Aliqua hujus fimilitudo quidem eft cum Re-: füone dyftachio D. Rottbollii; at revera diftinctus, ob fpicas plures & fquamas fpi- carum lato-ovatas, concavas, acuminatas, laeves, laceras.
3. R. amisTATVs: Cuímus ut in R. cernuus.
Syicae terminales-erectae , folitariae vel duae approximatae, turbinatae usque quinque; oblongae.
Squamae denfe imbricatae, ovatae, conca- vae, fetaceo - ariftatae, glabrae, brunneae.
Calix 6 glumis: glumae aequales, obovatae feu inferne attenuatae, acutae, ferrugineae, unguiculares.
Filumenta capillaria , alba longitudine Co- rollae. HER
meme cup suo 45
Ahutherae lineares fufcae , flavo ftriatae. d^ Stylus unicus brevis. f Stigmata duo plumofa patentia.
A. R. cERNvVs: Culmus fimplex, filiformis, articu- latus, glaber, erectus, bipedalis & ultra.
Folia nulla; fed in articulis vaginae oblon- gae obtufae.
Spicae tres, quatuor, vel quinque , pedun- culatae , turbinatae , obtufae , cernuae, magnitudine pifi.
Pedunculi capillares.
SStrobuli [qusmae imbricatae , rotundatae, obtufae cum acumine , brunneae, glabrae.
Calix fubaequalis, compreffus , 6 glumis: glumae lanceolatae, acutae, glabrae.
Filamenta tria breviffima. Antherae lineares, flavae. Flores femineos non vidi.
/
5s. R. uMBELLATVS: Cuímus ut in R. cernuo, ^ bipedalis & ultra.
Spicae tres vel plures , umbellatae, umbella fimplici vel compofita, obovatae, obtufae, patentes, pifo majores. ——
Pedunculi capillares.
Squamae Íexies imbricatae , concavae, oblongae, obtufae, brunneae, margine pallidiore, glabrae.
Calyx & flamina. omnino ut in R. cernuo. Differt a R. cernuo, cui valde fimilis.
46
1) Spicis pluribus umbellatis , ovatis. 2) Squamis fpicarum oblongis obtufis. 6. R. sPICcIGERVS : Cuímus fimplex, teres, fru-
tefcens , aphyllus , articulatus , glaber, erectus, ' bipedalis & ultra.
Folia nulla; fed in fingulo articulo füpula .vaginans, polliceris.
e Spice umbellatae a medio fere culmo ad apicem ; umbellae fubpaniculatae, 'paten- ti-cernuae, plurimae , oblongae, fubcy- lndricae , hexagonae, erectae, fubpolli- cares.
Squamae Texies imbricatae , lanceolatae apice acuto patulo concavae, fubcarina- tae, brunneae, glabrae.
Pedunculi trigoni, glabri, lati, flexi.
Calyx inaequalis, compreffus , glumae duae exteriores naviculares,' obverfae, majo- res ovato - lanceolatae. , Íquamis brevio- res, interiores quatuor ovatae, minores.
Obs. Spica hujus fpeciei inftar amenti oblon- ga eft. !
AMas fpicis paniculatis , effufis; minoribus.
— Femina fpicis racemofis , majoribus. Stylus unicus. Stigma fimplex, plumofum. Filamenta breviffima. ——— | Antherae oblongae, longitudine calycis.
Q. Spicae a medio culmo ad apicem racemo- fae, erectae, oblongae, obtufae, breves
47
glabrae, fubhexagonae, craffitie fere di. giti, unguiculares usque pollicares.
Squamae fexfariam imbricatae lato lanceola- tae, apice acuto patulo concavae, fub- carinatae brunneae glabrae.
Pedunculi trigoni, ftricti, glabri.
Calyx inaequalis , compreffus , concavus, 6 glumis: glumae duae exteriores navi-
culares, obverfae majores ; ; interiores qua- tuor lias olacao! minores.
7. R. TECTORVM: Cuími e radice plures, fim. plices, aphylh, filiformes , fubcom- preffi, glabri, laeves, erecti, articula- t, tripedales vel ultra.
Vuginae articulorum nigrae , acutae, glabrae, deciduae.
Spicae fubpaniculatae ,' adpreífae, plurimae fummitate culmi.
Spiculae pedicellatae , glomeratae , fubfe- cundae, trigonae, acutae. ——
Squamae trifariam imbricatae, concavae, ovato-]lanceolatae, acutae, nitidae, ex- teriores nigrae, interiores brunneae.
$. R. AcvMINATVS: Cuimus ut in pluribus prae- . cedentibus.
K Spitae fubpaniculatae , erectae , ovatae, bracteatae. Pedunculi ex articulo hingulo tres, $e plu- res inaequales. . Bratleae fub fingulo flore ovatae, acumina- to-ariftatae, glabrae, brunneae.
r M (00 mama
Calyx 6 glumis, aequalis, glumae conca- vae, ovatae, obtufae glabrae, minimae.
Filamenta brevillima. Zutherae ovatae fufcae. Feminam non vidi. 9. R. PARVIELORUS: Cuímus ut in praecedenti- bus plurimis. Paniculae terminales aggregatae.
Spitüe ovatae, obtufae, erectae, ftrabilifor- mes, fquamae AT EUUII mar- gine membranaceae.
Calyx 6 glumis, fubaequalis: glumae ob- longae , interiores albidae, | exteriores brunneae minimae.
Filamenta breviffima.
Antherae ovatae, exfertae , didymae, fer- | rugineae, flavo - firiatae.
Feomiunam non vidi. 10. R. enECTUS: Üuímus üt in R. cernuo & plu- rimis praecedentibus.
f Paniculae alternae, tres vel qd erectae, effufae.
Braffea in bafi finguli pedunculi & pedicelli compreffa, lanceolata, convoluta, acuta,
glabra, parva.
o Calyx 6 glamis: .glumae aequales, lan- ceolàtae, glabrae. Ln
Filumenta breviffima. Zintherae oblongae.
Femineos flores. non vidi. Lr
€Ó—— " . 49 11, R. ARGENTEUS: Culmus ut in plurimis prac- cedentibus. -
Spicae racemofo-paniculatae, feu e gemmis racemi plures inaequales, fpiculis fubfef- filibus, ovatis-erects, ftrobiliformibus.
Squamae imbricatae , totae fcariofae, ar- genteo - nitentes, lanceolatae, acuminztae.
d' Calyx 6 glumis, aequalis : glumae lan- ceolatae , acuminatae, concavae, glabrae.
Femiuam non vidi.
12. R. scanrosus: Culmus teres, fimplex, te- nuiffime villofus, foliofus, frutefcens, erectus, pedalis & ultra.
Folia e vaginis plurae, dichotome ramofe ; laciniae paniculatae , filiformi-capillaceae, füpulatae ftipulis laceris argenteis.
Florum Ípicae in. mare paniculatae, effufae, oblongae; in feminae racemofae , & fubfef- files ovatae. .
Squama2 imbricatae lanceolatae, totae fca- riofae, carina obfcuriore, argenteae ungui- culares.
Calyx. compreffus , inaequalis, 6 glumis: glumae duae exteriores majores, navicu- lares compreffae, obverfae, acutae, mar- ginae membranaceae: interiores quatuor lanceolatae. .
Obs. Calyx feminini floris duplo latior. Stylus unicus. | Stigma fimplex, plumofum.
Tom. I, D
59 J yectenemian
13. R. rHAMNOCHORTUS: Cuímus bafi decum- bens, radicans, fquamatus, culmos plures edens, teretes , glabros, erectos, foliofos pedales & ultra:
Folia per culmum totum fÍparfa , e vaginis alterna, dichotome ramofa laciniis fubu- latis, füpulata, füipulis argenteis patentia.
Panicula terminalis, patens in mare, (in fe- mina fpicae tacemofae videntur, je Ípicis ovatis ferrugineis.
Squamae imbricatae, lanceolatae, acumina- tae, ferrugineae , margine argenteo - fca- Solo. glabrae.
d Calyx 6 glumis, parum compreffus, fub- aequalis ; glumae lanceolatae; exteriores duae paulo longiores , obverfae,
Q Calyx compreffus latior. 14. R. FRUTICOSUS: Culmus bafi fquamofus, te- res, vaginatus, fruticefcens, glaber-ere-
&us , fimplex feu fuperne paniculatus, tripedalis & ultra.
l/aginae alteznae, fetaceo - acuminatae, la- cerae fufcae.
Folia heic ut in R. thamnochorto , fed magis protractà & elongata.
- Flores e medio culmo ad apicem paniculati.
. Pedunculi communes compreffi, glabri, in- aequales, Ícariofae.
Bratieae fingulos flores vefüentes , acumi- natae , lacerae , fcariofae.
Flores explicatos non vidi, fic ut partes fru- cüficationis examinare non licuerit.
o 5t Differt à R. thamnochorto, quod ftrobilus heic nullus.
15. R. sIMPLEX: Cuími e radice plurimi , filifor- mes, articulati, fimplices, tenuiffime ftia, erecti, bipedales.
Fofiola in culmo rariffime fparfa. Spirae alternae , folitariae & aggregatae, breviter pedunculatae.
Squamae ovatae, concavae , fub apice ca- rinatae, acuminatae, glabrae.
16. R. TRIFLORUS: Cufmi e radice caefpitofa plu- res , filiformes", lati glabri, fimplices, erecti, pedales & paulo ultra.
L4
Folia plurima radicalia, pauciora in cu!mo, filiformia vel capillaria , articulata vagi- nata, dichotome fed rariffime divifa , ere- &a, culmum fubaequantia.
' Syicae.terminales, feffiles alternae, plerum- que tres, rarius plures ovatae.
Squamae imbricatae acutae, brunneae, mar- gine membranaceo. Flores ron vidi. Diverfus certe a. R. fimplici Forfteri. 17. R. TETRAGONUS : euímus fruticefcens , | te-
/tragonus, angulus acutus, aphyllus, glaber, erectus, bipedalis & ultra.
Rami alterni , pauci, florifer, aphylli , erecti.
Paginae articulorum., oblongae, acutae, membranaceae. ! ;
Da
az
Spicae in. ramis & ramulis. alternae, feffiles, vel terminales ovatae, acutae.
Squamae imbricatae , ovatae, acutae, gla- brae, brunneae, margine palhidiore.
Calyx 6 glumis, glumae lanceolatae exte- reriores duae obverfae, majores lanceo- latae, carina ciliatae: interiores tenuiffi- mae minores.
Filamenta breviffima.
Zutherae oblongae.
18. R. TniTIcEUS: Üu/mus iichetoan id he. tomus, erectus, teres, glaber, papillo- fus pundis albis parum fcabris, bipe- dalis & ultra. |
Rami filiformes, culmo fimiles.
Fuginae JUR MR ovatae , obtufae cum acumiune fufcae.
Spicae alternae,. circiter quinque, ovatae.
Squamae imbricatae , ovatae, concavae, acutae, uniflorae, glabrae. NS
Calyx fubaequalis, 6 glumis: glumae exte- teriores parum majores obverfae, lanceo- latae, interiores paulo anguftiores albidae.
Síiyli duo, fetacei, villof, longitudine calycis.
Filamenta tria, capillaria, albida longitudi- ne calycis.
Antherae oblongae didymae. 19. R. GLOMERATUs: Cuímus teres, laevis, di.
bm chotomus, erectus , pedalis i ultra. Kami. fimiles.
-— ] VR Ex y,
53
Flores terminales, paniculati, fpicis glo- meratis.
Squamae ovatae, acuminatae, flavefcentes, fufco -irroratae, glabrae. Flores non vidi.
20. R. INCURVvATVS: Üulmus teres, frutefcens, dichotomus , ftriatus , glaber, bipedalis & ultra.
Rami alterni fimiles recurvi. luginae ovatae, acuminatae.
Spicae in ultimis ramis aggregatae, feffiles, imbricatae.
Squamae ovatae, acuminatae , glabrae. Flores non vidi.
21. R. nictTATVS: Üulmus dichotomus erectus, glaber, pedalis & ultra.
Rami compreffi , geniculati, dichotomi, glabri, fafügiati.
Vaginae ramificationum lanceolatae, Epis
Spicae circiter tres, terminales , oblongae, ferrugineae, 'unguiculares. Squamae laxe imbricatae, fubinflato - conca- . vae , obovatae.
c? Calyx nullus, nifi fquamulae minutiffi- mae, tenuiffimae , albidae i intra fquamam n fingulam fpicae.
Filamenta tria, brevia. t mue
Zintherae ovatae. à
22. R. VERTICILLARIS: Cuímus frutefcens, teres,
articulatus, laevis, glaber, erectus, craf- ficie calami, orgyalis.
pee
54
Rmi vexticillati, plurimi , filiformes fimpli- ces & dichotomi, articulati, glabri, ere- &u, internodus pluries longiores.
Folia nulla, fed vaginae fub verticillis, &in articuiis feíüles, ovatae, coriaceae, glabrae, deciduae , UEM minores in ramis. |
Paniculg compofita patens , fpicis in ultimis rami';cationibus flexuofis-feffilibus- ovatis minutis. /
Squamae ovatae, obtufae, margine membra- naceae, glabrae, ferrugineae.
Calyx 6 glumis aequalis ; glumae lanceolatae. F lamenta tiia breviffima. Zutherae ovatae.
Styli duo & tres. Stigmata duo vel tria vil- lofa, fetacea.
23. R. scoPA: Culmus ut in. R. paniculato.
|
Rami terminati in folia fetacea , fufci.
Folia in ramis fparfa, eosque terminantia, compreífa fetacea erecta, fufca fafügiata.
F pre in ramulis inbacurins glomerati..
Synamae ovatae, concavae, acuminato-ari- ftatae , B acuno Blouis irroratae im- bibuds interiores iic minores.
Partes: Floris & Fruflifiationis non vidi.
| 24. R. vigcATUs: ÜCulmus frutefcens , glaber,
erectus, trichotomus &/ dichotomus. DM & ultra.
Rami compreffi, vel femiteretes, dichotomi, terminat; in folia, erecu, fafugiati.
m— 55
J'ugimae xamorum & ramulorum obiongae acuminatae.
Folia in ultimis ramulis , filiformi - fetacea.
Florum fpicae paniculatae , panicula patente acutae.
Squamae imbricatae, ovatae, obtufae, brun- neae, glabrae, lacerae.
Calyx 6 glumis: glumae exteriores, obver- fae, lanceolatae, parum majores; interio- res quatuor tenuiffimae , pellucidae.
Filamenta breviffima.
Antherae ovatae, brunneae, luteo -ftrictae.
25. R. PANICULATUS: Culmus ut in R. virgato.
Rumi dichotomi, compreffi feu femiteretes, virgato-paniculati, glabri.
Folia ià ramis dichotome ramofa , fetacea curvata, vaginis membranaceis bafi cincta.
Sp cae in ramorum apicibus dichotomis fef- files & alternae, ovatae, erectae.
Squamae imbricatae , ovatae , vix acutae, concavae , ferrugineae , margine albo membranaceo.
q^ Calyx 6 glumis: gluma ut D^ virgato.
Differt a R. virgato, foliis capillaceis curvatis,
fpicis feffilibus alternis erecus, /guamis ob-
tufis. ;
26. R. nicHoTOMUs: Üulmu: teres, decumbens, flexuofo erectus , glaber, papillofus, dichotomus.
Jüumi filiformes , dichotomi , fubfaftigiati,
papiliofi, culmo fimiles.
56 —
J'uginae vamificationum ovatae, acutae.
Folia 1n ramis fparfa, dichotome ramofa, filiformi- fubulata, curvata.
Spicae 1n apicibus ramulorum alternae, foli- tariae usque quinque, oblongae, glabrae, erectae.
. Squamae pu oblongae, acutae, con- cavae. A
o^ Calyx 6. glumis, EN fubaequales lan- ceolatae , exteriores duae obverfae p rum majores, interiores tenulores.
Filamenta tria, calice breviora. Zntherae ovatae, fufcae. . Variat Culmo magis vel minus decumbente , Ramis filiformibus vel capillaribus,
Spicis folitariis vel pluribus alternis.
$. VI. STNOINVTMA. R. cermuus, - Linn. Syft. Veg. XIV. p. 882. R. teflorum, - Chondropetalum | erectum.
: Rottb. p. 10. tab. 3. fig. 2. Reftio tectorum. - Linn. Suppl. Syít. p. 425. Syft. Veg. XIV. p. $82.
R. acuminatus, ^ Chondropetalum uid. Rottb. gram. P. 1I. tab. 3; fig. 32. Mh
57
R. fcariofus, ^^ 'Thamnochortus fruticofus. Berg. plant. capens. p. 353. táb..5; f,.8.
. damnochortus, Reftio dichotomus. Rottb. gram. p. 2. tab. r. fig. i. g*
. triflorus, Rottb. gram. p. 3. tab. 2. fig.2. g*.
. tritictus. Rottb. gram. p. 7. tab. 3. fig i. g^ 9
. verticillaris, | Linn. Syft. Veg. XIV. p. 881.
. virgatus, Rottb. gram. p. 5. tab. r. | fig.2-;,
u uu uw mu X
. ganiculatus, ^ Rottb. gram. p. 4. tab. 2. fig. 3. Linn. Syft. Veg. XIV. p. 881.
R. dichotomus, ^ Schaenus capenfis Liun. Spec. Pl. p. 64. Reftio dichotomus. — Linn. S. V. XIV. p.881. Reftio foemineus. Rottb. gram. p. 4- tab. 2. fig. 1. Incolis Europaeis : Beefemriet. Lat. Gramen Scopae.
: $. VII.
Omnes in promontorio bonae Spei (unica
- fpecie R. fimplici excepta a Pr. Forftero inventa. . in nova Zelandia) crefcunt fpecies Reftionis, - . vulgatiffimae in clunis, inprimis copiofe in cam- po ilo arenofo vafüffimo , qui littora maris à proxima ferie montium transverfa discernit.
E |
58 —
Nonnullae quoque fumma cacumina montium inhabitare amant. | Sic crefcit
CEFMHLS y di h ; j in collibus &lateribus montis T af- fcariofus ii
felbere. dichotomus $ 2rilicetts j t EROR in campis fabulofis extra Cap. digitatus in montibus Hott. Holland.
vertitilaris, juxta margines rivulorum infra Winterhoek in Roode Sand, 1a Attaques Kloof & alibi.
$. VIII.
Strenofa loca tegunt plurimae Species frute- fcentes, ut animalibus refugia conciliant.
R. £eflorum domibus obtegendis optime in- fervit a vehementiffimis regionis venti- bus & procellis non movendus.
Culmi rigidi, frutefcentes pecoribus non appetuntur.
D. B.
OBSERVATIONES
BOTANICO - MEDICAE.
QUAS « EX DECRETO AMPLISSIMI SENATUS ACADEMIICI OCCASIONE : VACANTIS CATHEDRAE ANATOMICO - BOTANICAE CLARISSIMORVM COMPETITORVM PVBLICO EXAMINI SVBMITTIT
. WERN. DE LA CHENAL
RESPONDENTE JUVENE FLORENTISSIMO
DANIELE WOLLE B,
A. L. M. & MED. STUD.
ad. d. 26. Novemb, MDCCLEXXVFI. LN E G8;
BASILEAE, TYPIS Jou. Rvr. Iuuor & FiriIL
*
( um mnuper pulcherrimam Cel. JaACQUIN
Floram ZAuflriacam: infpiciendi. perluftran- dique occafionem nactus fuerim, circa nonnul. las ftrpes helveticas ibi defcriptas depictasque
. aliqua feftünante calamo adnotavi, quae, cum
ad earum illuftirationem forfan nonnihil contri- buere poffint, interfperfis nonnullis fed. perpau- cis aliis obfervationibus , fpeciminis botanici loco beic aequo Botanophilo dijudicanda propono. Laudatum caeterum lll. JacQuiN1 Opus, veris rei herbariae cultoribus non fatis commendare poffum, cujus an 1iconum elegantiam fidemque,
.an vero defcriptiones optimas & accuratiffimas
magis mireris incertus haereas.
$. I.
Haud levi induftria opus eft ad feparandas Picrides 25 & 26. HarLERI Hifl .Stirp. helv. pag. 11. & 12. f. Leontodon hifpidum & damubiale LiNN., fi quidem vere differunt; Notas certe di- verfitatis a glabritie vel hirfutie calycis & folio-
rum defumtas minime fuílicere exempla teftan- .tur, quae pollideo, intermedia , folus hirfutis
| [|
[ í
& calyce glabro alia, alia vero glabris folis & hirfuto calyce. Conftantiora igitur difcriminis figna quaerenda erunt, qualia quidem hactenus reperire haud potui *). - |
*) Cfr. Nova A&a Helvet. I. p. 273. 74. quo loco Cl La Chenal iterum conjungendas duas has Species fuadet, quarum. pofterior Leontodon
62 GSUWCWENN
IVlanifefte differt Leontodon. (pyrenaicum,) fao levi , pedunculis tumidis fguamofis , caliji-.— "bus villofis , foliis ovato-lunceolatis petiolatis [ub- integerrimis GOUANI /lufiv. Botan. p.55. 'Tab. XXII fig. 1. 2., quod eft varietas P, Picridis 25. Harr. p. i2. Folia ejus funt variae figurae & magnitudinis, ovata, ex ovatis oblonga, elli- ptica, lanceolata, Temper tamen integra, fubden- tata, fubhirfuta, fine obtufo vel acuto. Scapus femipedalis, pedalis, nudus plerumque , praeter fquamas fub flore fatis frequentes, quibus quan- doque unum alterumve foliolum vel ligula in - medio fcapi accedit. Calyx fubhirfutus , ad bafin. tomentofus, quod tamen tomentum adultior planta deponit: Poffet adpellari: Pieris [cago nudo [juamojo , foliis ovato oblongis rariter den-. iatis. Legi in vallis Urfarie pratis, & prope: Sanctam Mariam ad mineras in fummo Alfatici montis Bloutberg cacumine *). |
In horto ficco BavnurwiANO adlervatur fub nomine Zieraci rigidiori folio a. BunskERO auf dem Raflaedter. Tavvrero lecu.
Etiam fequentia fynonima ad plantam noftram videntur fpectare : | [ Hieracium. (incanum,) foliis integris, fubdenti- culatis , lanceolatis , [cabris , [capo unifloro. LiNw. Spec, Plant. Ed..1..p. 799. n. 1. 6x« clufo fynonimo Bauhiniano , Syll. Peget, p. haftüile Lig, & I ron. danubiale Zagcquins eft. (U.) - Migbé dE ih dE *) Cfr. Act. Hely. Nov. T. I. p. 275.
I
€ — 63
597. n. 1. In fecunda Syecier, plant.:editione pro varietate Leontodonis hifpidi habebat.
Hieracium. inctamum. JACQUIN. flor. Zuftrr, V ol. IIL p. 47. Tab. 287. exclufo fynonimo C. B.
Hieracium montanum P1. Crus. Pannon, f. 645 & 46., Hifl. p. CXLI.
Hieracium montanum | anguflifolium. IL. 'Ta- BERN. /c0on. p. 147.
ZAparpgia incang ScoPort flor. Carniol, T, I, $113.
$. III.
Creyidem. calycibus. muricatis HArr. Hif, Stirp. helv. pag, 14. n. 32. novam , ut tunc vi- debatur, plantam primum a me anni 1766. men- fibus Junio & Julio in nonnullis vinearum femitis extra portam Riehanam ad finiltram viae Crenza- cenfis le&am , nunc a Crepi 23. HALL. loc. cit. non amplius feparo. Calycis foliola equidem & pedunculorum fuprema pars longiufculis. & pal- lidis fpinulis muricata funt peculiari fácie; reli- qua tamen planta convenit radice annua, foliis variae figurae , radicalibus ovato-oblongis, varie dentatis, petiolatis, petiolis dentatis, caulinis infimis radicalibus fimilibus, fuperioribus feffili- bus circa bafin, caulem amplectentem acute & profundius dentatis , reliqua parte longe lanceo- latis, fere integris, fubhirfutis , floribus pallide luteis, parvis. Sufpicionem auget meram efle varietatem, quod ab anno 1766. neque in prae- dico loco, neque alibi eam iterum detegere po-
64 * tuerim, quodque omnes fere auctores de füirpe fileant, non in deferto aliquo vel praecipiti & vix accesfibili loco, fed ad viam publicam lecta. Ad- funt tamen duo ejus fpecimina in horto ficco C. BauH., unum fub nomine Hieracii m moris alte- rius, capitulo inclinato SPGRLINI manu adfcripto; alterum ibi ipfo C. BAuniNo Hieracium Clion- drillae-folio, hir[utum foliis anguflioribus audit. AÀn Crepis uegetia LYNN. Mantiff. p: iren 5 Syfl. P'eget. p. 600. n. x5. huc referenda. ? Defcriptio certe convenit *.
S DL
Conjungunt Ill. Viri LiNNvs & HALLERUS duo Hieracia, quas ego etfi vicinas effe fatear, tamen diftné&as puto. Loquor de Zieracio 48. Har. ejufque varietate B, Hift. Stirp. helv. pag. 20M€ 21.5
Primum nonnifi in alpinis proveniens inque glareofis alveis torrentium ex alpibus defcenden- tium , folia radicalia fubglauca habet, elabra plerumque, ex elliptico lanceolata, angufta, ob- tufa & fubacuta, dentata vel integra. Caulis ut
plurimum praeter paucas ligulas & fquamulas
nudus eft, femipedalis & pedalis , pauciflorus ,
imo faepe uniflorus, glaber, ftriatus ; rami , fi qui adfunt , fupra medinm caulis exoriuntur, uni- flori ; fquamulis verfus florem adfperh, fub flore. do ah: Flos fatis magnus , calycis foliolis anguils, longe lanceolatis, fubtomentofis. Flores hujus fub exficcatione viridem colorem induunt,
& ita manent, etiam in Dauhiniana collectione.
*) Cfr, ibid. p. s81. Certi a ertiora
amme— 65 Certiora hujus fynonima funt:
Hieracium montanum. auguflifolium monnihil incanum C. B. Pin, p. 129. fide horti ficci, non autem fynonima.
Chondrilla folio non. dif[coflo , caule nudo €5 jfoliato C. B. Hifl. Plant. 'Y. IL. p. 1041. c. 2.
iconibus.
Hieracium folio flatices caule nudo 'T ovunx. Inft, R. H. p. 471. & caule foliato Exusp. loc. cit.
Hieracium alpinum foliis anguflis, raro den- tatis, flore magne SEGUIER Plant. Peron. Vol. III. p. 270. n. 4. c. bon. defcript. .
Hieracium foliis glaucis , linearibus, leviffme finnatis , caule pene nudo ramo[o Harr. Enum., Stirp. Helv. p. 749. excepta variet. y.
Hieracium caule mudo , brachiato, paucifloro , foliis linearibus, rariter dentatis Eyusp. Catal. rarior. n. 966. Hifl. Stirp. helv, p. 20. n, 48.
excepta variet. (9. *)
Alterum in alpibus ni fallor nondum lectum, montanarum rupium incola, mutabilis eft formae. In univerfum tamen folia ad radicem glauca ha- bet, glaberrima, praeter paucos praelongos pilos
*) Hieracium ftaticifolium. Allioni Flor. pedem. T. I. p. 214. n. 782. T. $1. fig. 2. Zillars Hift. des plant. de Dauph. p. 368. Fl. Delph. p. 85.
. €f. Cel. La Chenal. Act. Helv. Nov. I. p. 301.
Tom, I eM C HP E
66 scnrumumesmnm
qui fubinde ad eorum exortum & juxta nervum confpiciuntur, lanceolato-linearia acuminata, fubdentata vel integerrima; in caule fimilia, fal- tem minora. Caulis glaber, teres, variae altitu- dinis, a dimidio ad integrum & ad duos fubinde pedes exfurgens, rarius fimplex, plerumque plus minusve ramofus & foliofus, ramis brevioribus, quandoque iterum ramofis. Flos unicus vel plu- res, quoad calicem & colorem praecedentis fimi- lis, exficcatus tamen minime virefcens.
Huc refero fequentia fynonima:
Hieracium. Tragopogonis folio C. B. Pin, p. 129., fide horti ficci.. Specimen Tee pauce CES folus anguftisfimis.
Hieracium | alpimum | amgufliffrmo oblongoque folio C. B. Hort. ficc, Planta altior, cubitalis ; valde ramofa , foliofa. & multiflora x) ;
Hieracium montanum: A[phodeli foliis acumi- nuütis BoccoxE /Muf[eo di piaute rare p. 147; ,'Yab. 106. fatis bene pro planta ramofa.
Hieracium ((porrifolium) caule foliofo multi- floro , foliis. linearibus integerrimis JaACQUIN KEuum. Pl. Vindob. p. 143 & 273. c. defcript. & icone 'Tab. VI. Altum, maxime iplipfam., folus
angufüsfimis. : "t Hieracium (gorrifolium) caule compofito , ra- *) Angufüffimis eG filiis , caule humili fere nudo ,
paucifloro , ex auftriz inferioris M. Geyer ipli a Burfero miffum. A&. helv. l. c.
67
Amofiffimo , foliis lanceolato - linearibus integerrimis LINN. Spec, Píant;"Ed. L. T. IL. p. $602. n. 14. an & ROYvENI flor, Leyd. prodr. p. 125. n. 13? defcriptio brevis addita non recedit.
Hieracium ((porrifolium) caule ramo[o foliofo, foliis lanceolato-linearibus integerrimis LYNN. Spec, Plant, Ed. II. 'T. IT. p. 1128. n. 16. fubin- tegerrimis Syfl. eget. p. 598. n. 16.
Hieracii 48. HALLERI Hif. SH; helv, p. 20. varietas (9 folis plerumque integerrimis acutis gramineis.,
Huc etiam pertinet exceptis fynonimis Hie- racium folio flatices , caule foliato SEGUIER Plant. Veron. Vol. IL. p. 270. n. 5. c. bon. de- Ícript. etfi Ill. HALLERUS ad praecedens retulerit.
Incuria typographi videtur apud Ill. HALLE- RUM ad noftram plantam 1con OEDERI flor, Dan. fafc. I. 'T'ab. 27. citari, quae ad n. 49. pertineat *).
$. V.
Quam Cel. JacouiN fub nomine Hieracii pu- mili TINN. in flor. Auftr. Vol. LI. p. 53- defcribit & in Zub. 189. depingit Hieracii fpecies plane . convenit cum planta in rupibus montis Dorna- cenfis a me lecta, & abunde differt ab Hieracio
b Biiisoiuita glaucum Allion. Flor. pedem. T. I. p. 214. n. 781. Tab. 28. fig. 3. & tab. gr. fig. 1. H. porrifolium Allion. ibid. n. 780. H. glaucum & porrifolium. V'illars. efr. La Chenal in A&. Helv, 1. c.
E 2
42. Harr. Hifl. Stirp, helv, p. 17. uti cuivis plantas ipfas conferenti facile eft videre. — Ari vero noftra planta, utut minima & primo intuitu diverfiffima, vere a Pulmonaria Gallorum differat nondum penitus adfirmaverim.
$. VL
Huic proximum eft, fi non idem, Hieracunm in muris Bruntruti inque valle Lepontia prope Zollbrück olim. à me repertum , caule altiore, vix tamen 1n iis, quae vidi, fpeciminibus pedem attingente, ramofiore, folis amplioribus, minus hirfatis, mollibus, ceteris plane iisdem. Haec eft varietas y, Hieracii 46. Harr. p.20. Hieracium montanum , lanuginofum laciniatum parvo flore C. B. Prodr, p. 66. Pim. p. 129. tefte horto ficeo *). ARS BORNE
í
$. VII.
Hieracii mollis JacQuiN flor. Znftr.. Vol. 11. pag. 12. Tab. 119. unicam ante aliquot annos ac- cepi plantam in montofis circa arcem Ramítein pagi noflti lectam. Novum videtur effe ab omni- bus Hieraciü fpeciebus diverfum, neminique hactenus praeter JacQUINUM dictum. Non habeo quod ex unico fpecimiune ejus defcriptioni ad-
*) Eft Hieracium pumilom. cjacg. flor. Auftr. Vol. 2. p. 53. Tab. 189. optime pro planta minore. Hieracium. humile. Lizz. S. V. ed. Murr. p. 127. n. 22. ex qjucq. cfr. Cl. La Chenal, Nov. Act. Helv. Ll p. 299. -
dam dataque occafione ulterius in illud inqui- ram *).
$. VIII.
Senecionem. tenuifolium Cel. Jac Qvi flor. Zufir. Vol. YII. p. 42. Tab. 278. (Lixx. SS. P. ed, Murr, p. 758. ex JACQ.) pro nova fpecié ab co habitum, dudum inter plantas meas ficcas ad- Ab. vulgarem paffim in montofis noftris fyl-
Q& hactenus pro mera JSeneciomis jjucobeae varietate habeo. Maxime enim ludit haec planta variasque induit formas, pro loci, quo pro- venit, indole & diverfitate, ut quandoque folis omnibus integris ovatis reperiatur. Conf, HaLr.
Hifl, Stirp. lelv. p. 26. ad n. 62.
; $. IX,
Cinerariae ab ll. JacQuiN in ol, II. flor. Aluflr. "ab. 176. 177. 179. 180 & 181. exhibit commode mihi videntur in duas fpecies con- jangi, wzám nempe folis ex cordato-oblongis, joe petiolis nudis; a/teram folus Lei ist alien
us ovato-oblongis, petiolis quidem inftrudus, fed. membranaceis latiufculis, fuperioribus lan- ceolato-ellipticis vel ligulatis faltem , amplexi- caulibus. Prior Species. contineret. Cingrariam cordifoliam , & cordifoliam auriculatam JacQyiN, Tab. 176 & 177. Senecionem 63. Harr, Hift. Stirp. helv. p. 27. (cfr. LiNN. Suppl. Plant. p, :
*j Àn/ Hierac. Ziall n. 47. an. H. Succifzfo- lium Allion n. (P^: vel. H. molle. Afin n. 787- cfr, AG. Helv. l. c. p. got. ;
Jj
"o 375. S. V. XIF. p. 764.) Altera vero fub fe
comprehenderet Cimerarias 179 , 180, 181, JacouiwNt, Seneciones vero 67. & 68. HALL. p. 28 & 29. Ill. LiNNzUS omnes fub nomine Cine- varie alyinae conjmngit. De Cineraria crilpa JACQUINI Tab. 178. non vifa nihil certi pronun- cio. Videtur tamen ad primam fpeciem pertinere.
( Cfr. LixN. Suppl, Plant. p. 376. S. V. ed, XIF. f. 764)
5299
CLusmss jam, uterque BauHrNUS aliique ejus zvi Botanici duas Cacaliae alpinae fecerunt fpecies , eofque plerique recentiorum fecuti funt. Conjuncte poftea a Cel. LiNNEo & HarrgRo nunc iterum feparantur a Cl. Govaw in Z//uftr, botun, p. 65. & ab Ill. JacQUutiN 1n flor, Zur. Vol. III. p. 2o. 'Tab. 234 & 235.
Altor eft «mg . robuftior , caule fubhirfuto, purpurafcente , folus multo amplioribus , inferne fubtomentofis , in medio caulis petiolatis qui-. dem, fed ad exortum eorum auriculis fubrotun- dis caulem amplectentibus, fuperioribus lanceo- latis perinde auriculatis, non petiolatis , fupremis Janceolato-linearibus , auriculis deftitutis, fioribus majoribus, numerofioribus, flofculis minus pa- tentibus &c.
N
Hec eft Cacalia vulguris incunmo fofio Crus. & Pannon. p. 5oo. & 5er. Hifl. p. CXV. cum icone, in qua auriculz defiderantur.
3 UE AT
má Á— 71
Cucaliae primum genus Jon. Bav. Hifl, pl. T. III. p. 569.
Cacalia foliis cruffis , hir[utis C. B. Pin. p. 198. Baf. p. 58.
Cacalia. ( Alliariae) calycibus trifloris , foliis cor- datis, petiolatis, dentato-angulatis , caulinis fubhafiatis , vaginis flipularibus cordato-am- glexitaulibus GouaN Z/lufir. botan | p. 65.
Cacalia tomento[a JacQUIN flor. 4uflr. V o1. III. p.29. Tab. 235. *)
Abunde provenit in altioribus pagi noftri fylvis abiegnis , locis umbrofis fubudis.
Altera humilior eft, minus hirfuta, foliis potius denfioris, feu magis coriacez texturz ,. fubtus fubhirfutis, non tomentofis , neque auricula- tis, corymbis laxioribus, flofculis patentio- ribus.
Huc referenda Cacalia glabro folio Cr s. Pannon, p. 5o1. Hifl, p. CXV. abfque icone.
Cacaliae üllerum genus J. B. Hift, pl. T. UI. p- 569.
Cacalia foliis cutanbis acatioribus S giis C. B. Pin, p. 198. |
*?) Cacalia a/hifrons: herbacea fol. cordatis bifer- ratis acutis fubtus tomentofis , ftipulis oblongis | rotundiff&. Linz. fuppl. P- 353 S. V. ed. XIV.
p. 734
Cacalia alpina JAcoviN flor. Zufir. V ol. TII. p.29.sEab: $33, t)
Fateor tamen , poft innumera utriufque Speciei collata fpecimina, etiam hortenfia, non fatis rationum me inveniffe ad eas feparandas. Vidi enim auriculas per gradus intermedios evanuiffe; neque tomentum certiorem fuppedi- tat notam, minus adhuc calyx, in quo, omni licet adhibita attentione, vix ullam inveni dif- ferentiam , quidquid in contrarium adferat CI. GOUAN, ut nihil nunc dicam de hirfutie, folio- rum dentibus &c. |Maneant itaque conjuncte, donec oculatior aliquis certiora. & conftantiora: differentie figna detegat.
h SD Build
Circa. Cirfium: 164. Har. fift. flirp. p. 72. ab Il. Jacour Tab. 89. egregie depictum, (eft Carduus: defloratus. LYNN.] notandum, fz- pius folus omnibus femipinnatis occurrere , neque raro uniforum effe, a qua varietate Carduus. medius GoUANI Zlluftr. botan,. p. 62. 'Tab. 14. pro novo propofitus non differre videtur. —
$. XIL. |
Carduus rivularis Yl. Jacovts f. Aufl. "Tab. 91. cujus nullum fynonimon adducit, (Carduns rivularis.. L1NN. S. P. XIV. p. 727. ex Jaco.) certiffime nihil aliud eft, quam Cirfii 175. HArr. varietas folus infimis pinnatifidis, qualia. exem-
*) C. alpina fol. renilotmi cordatisfacutis denticu- atis Ligx. S. V. XIV. 234.
rm Ái—À 73 plaria abunde olim legi in pratis circa IMontbel- gardenfem pagum montanum IMontecherou.
$. XIII.
Cnicus oleraceus LNN., qui eft Cirfíium 173. HALL. fepius in fylvis noftris ad rivulos ad hu- manam altitudinem adfurgit , foliis magis fpino- fis , ramis in adulta ftirpe magis elongatis, aphyl- lis, fimillimus tunc Curduo téatarico ab Hl. JAc- QUIN in flor. Zuflr. 'Vab. 9o. depicto. An eadem planta ? Ceterum Cirfium 176. HALL., eujus olim in Z/flis H/ilv. 'Yomo IV. iconem dedi, quodque hactenus non bene pro Carduo tatarico LixN. habui, (a fpecifica ejus denominatione de- . ceptus, qux plante noftre perinde convenit), a JACQUINI ftirpe abunde difcrepat foliis femper pinnatis vel femipinnatis, in fuperiore caulis parte nunquam concavis, valde fpinofis, radici- bus potius tuberofis quam fibrofis, caule etiam in altiffimis & hortenfibus fpeciminibus vix duos pedes exfuperante &c.
$. XIV.
— Zintirrhinum. geniflifolium JacQUIN flr. "lufir. 'TÀb. 244. (Lixw. S. V. XIF. p. 357. ex Jaco.) omnino eft Zntirrhinum 337. Harr. hiff. füvp. hel. pag. 147. uti fpecimina ab ipfo fummo Viro accepta teftantur. Limarim iutea montana . Geniflae tintloriae folio C. B. Pin. p. 213. & Linaria flore pallido , rifiu aureo , Esp. ibid. fide Horti fícci huc referendae. ji
^ $. XV. «d
Coronilla. minima JacQuwi fl. Iduffr. "Tab. 271. in fummo monts Vogelberg dorfo vulga-
74
ri minime differt a Coronilla 390. HALL. pag. 170. uti planta ab Eo miffa docet. Non perinde pronunciaverim de Coronilla minima L1NN. cum brevis ejus defcriptio ZMantiflae plantarum alteri p. 444. inferta helveticae & auftriácae fürpi non refpondeat. Dicit enim , foliola intima petiolo- rum cauli approximata (uti Coronillae coronatae f. variae) füpularum inftar, patentia, in planam expanfa, reliquis non minora; cum in noftra verae adfnt auriculae f. füpulae a folus colore,
magnitudine & figura plane diverfae. Ipfe C. BAUHINUs huic fpeciei in Horto ficto nomen Colateae [corpioidis minoris coronatae adfcripfit. Coronilla autem 388. HarL. f. coronata. L1NN. Ybi Corouilla, filiquo[a minor audit.
» $. XVI.
Zlrabim pendulum & Arabim Turritam Lww, cum Il. HarrERO pro una eademque planta - habeo , licet prior in ultimo fuo opere , Syffe- mate nimirum egetabilium a. CI. IMURRAY edito. vere differre afferat. Innumera enim examini fubjecta fpontanea aeque ac hortenfia pecimina docuerunt, floris colorem ex albo. in*ochroleu- cum ludere , calycem in noftra fielvetica, equidem utplurimum pilis raris effe adfperfum, non tamen nunquam etiam rugis aliquot transverfis notatum , caulem vel ramofum effe bipedalem, vel fimpli- cem vix pedalem , etiam folia ratione dentium & hirfutiei variare & plus minusve amplexicaulia effe, Planta demum mmaniana olm ab Ill. HarrrRo ex horto Gottingenfi accepta a noftris nullo modo differt, neque Ill. JacQuiNI icon in flor. dri Tab. XI. picta ab iis abludit.
n MEREN TI IE rH ^5
-— —— —— ,
$. XVII.
De Cerinthe minori LiNN. in tranfitu moneo, civibus helveticis eam effe adnumerandam, quae in promontorio quodam Jurae haud longae ab Oppidulo Pfirt fponte proveniat. Pulcherrime ceterum depicta eft ab Ill. JacQuiNo in toties jam laudat Operis Vol. II. 'Tab. 124.
$. XVIII.
Gentiana pannonica Cel. JacQvrN flor. Zuflr. Vol. II. 'Tab. 136. a Gentiana 639. HALL. p. 284. quae elt Gentiama purpurea LINN. calyce dif- fert , qui in felve£ica plurimum olim in Valle ur- faria a me lecta, etiam in. Bauhinianis exemplis, Ipatham refert indivifam, florem ex parte am- plectentem, in juniori flore integerrimam, dein flore fefe expandente longitudinaliter fiffam; in auiriaca vero tefübus JacQuiNOo & ScoPort 'campanulatus eft, obfolete hexagonus, circa medietatem in tot plerumque lacinias inaequales diffus quot funt fegmenta floris, praecife ergo talis, qualem in Gentiaua 638. HALL. f. puntlata LiNN. obfervavi. Ergo vel tres confütuendae erunt fpecies punfiata, paunonica & purpurea *), vel omnes in unam conjungendae, quae lli. HALLERI elt fententia, cui & ego lubenter adfti- pulor.
$. XIX, «.. Galium glautum JacQUiNI flor. Auftr, Vol. T.
.. *) Quod fa&um a Cel. jacquin Cfr. Linn. Syft. ^ — Veg. ed, XIV. p.267. n. 2. 4. 5. ex dj acquino.
r6 | —
p. 51r. Tab. 8r. exaffe refpondet plantae in transalpina Helvetia circa Mendrifium. olim à me repertae, quam Ill. HALLERUS pro varietate Galii tui 712.1. Gali [ylvatici LyNN. habet. Sed puto pofle difünctum ' manere ob ftrictiorem & rigidiorem habitum , folia duplo & triplo an- guftiora, ora revoluta, fuperne fplendentia, cau- lem inferne ice angulatum &c. (Galiwm | glüucum LiNN. non 'poteft huc referri, (Male igitur a MunRRAYO confunduntur S. V. XIV..
p. 151.) $. XX.
Afperula. laevigata LYNN. duas comprehen- dit plantas minime confundendas, Galiwm nimi-- rum 727. HALr. a Cel. JAcQUIN "Fàb. 94. opti- me depicdtum, in Helvetia vulgare,, etiam in . IMonte Alfatico Bloutberg a me lectum , caule inferne hirfuto, foliis quaternis, ovatis, triner- | viis, margine longiufculis pilis ciliatis, ad nervos : hirfutis , feminibus albis hifpidis. Zf/teram ab ami-. ciffimo DickKi0o, (praeterito anno magno rei her- | bariae damno é vivis erepto.) accepi caule gla- bro, foliis quaternis, ovato-oblongis , molliori- büs, brevibus ad marginem ciliis exafperatis ,' nervis vix confpicuis , feminibus fubfeabris mi- nime pilofis: Hanc Hl. LiNNzus fub praedicto nomine in /Mantilf. plant. I, p. 38: & alt. p. 330. defcribit: (Quam emendationem temere iterum iterumque omifit |MunRAY. S. V. ed, XIV. p.
149. U.) S XXI
Galium auftrincum JacQuis. 'Tab. 8o. etiam |
o— 27
noftris in oris, paffim in montofis ficcis & lapido- fis paffim provenit, ut nova fit civis helvetica. An vere a Gaíio 715. HarL. diftinca fit ulterius adhuc examinandum elt, cum fola hirfuties vel ejus defectus vix fufficientem differentiae notam largiatur.
$. XXII.
Seandix infefla JaAcQuiN.'Yab. 46. omnino videtur effe Cauralis 742. HALL. inter ftipulas apud nos vergente aeftate vulgaris. Aliam vero puto effe, & a noftra diverfam , quam Ill. Lrw- NJEUS hoc nomine infignivit & in Syflemate Ve- getabil, defcripfit.
$. XXIII.
Sefeli 262. Harr., cujus pulcherrima icon extat apud JacQUuIN flor. /Zwfir. '"Vab. 55. (eft Sefeli annuum LiNN. LV. XIV. p. 289) no- bis Michelfeldae plurimum crefcit, & in IM. Crenzach , ut ex loco natali pateat Sefeli ma/ji- liene . foeniculi folio, quod | Diofcoridis cenfetur C. B. huc potius pertinere, quam ad Z7rago[/fi- ' num 788. HALL. noftra in regione nondum 1re- pertum. |
$. XXIV.
. . Quod olim in M. Geuerofi Helvetiae trans- ' alpinae pafcuis legi Laferpitium 793. HALL. nunc omnibus computatis a Laferpitio 792. f. latifolio . LrxN. non feparo. Folia inferiora equidem tri-
loba funt vel femitriloba , lobis obtufis , dentatis; fuperioribus anguftis; longis, acuminatis, inte- gerrimis. Sed &in latifolio foliola inferiora fub: inde in duos tresve lobos finduntur, .& in M. Muteto fpecimina legi folus fuperioribus perinde valde angufüs, longis, linearibus, trifidis. — Sy- nonima autem ab lll HarrEmo noftrae fürpi adícripta ad auftriacam plantam ableganda funt, vere diverfam teftibus Horto ficco C. BAUHINI & figuris PrukENET, Riviwt, JacQuiNi Tab. 147. jc.
$. XXV.
In Zuftria tefte JaAcouiNo Papaver dubium LINN. tantum non femper flore albo occurrit, ut inter alia floris colorem pro difcrimine a Pa- gavere rhaeade addiderit, cum noftra in regione conftanter flore rubro confpiciatur. Ceterum in figura Cel. JacQuiN fl, Zufir.'Tab. 25. petala cre- nata apparent, qualia quidem in noftris nunquam obfervavi. An diverfae ftirpes ?.
$. XXVI.
Crataegus monogtyna Cel. JACQUIN f. Auftr. Vol. HE Fab. 292. fig. 1. quam a Crataego Oxyacantha ibid. fig. 2. ij diftinguit, cum paffim noftris in oris abunde in. dumetis & fepi- bus fponte crefcit, ftirpibus helveticis adnumera., r| debet. An autem vere ab altera differat, ul- terius inquirendum erit. *) 1
*) Valde equidem dubito (U).
$. XXVII.
"Aquilegia montana flore parvo Thaliflri folio. C. B. Prodr. p. 75. Pin. p. 444. quam ex Alpi- bus helveticis habuit, Ill. HALLERO & LINNXEO incognita fuiffe videtur, cum prior ad Z//opyra eam in. Hifl, Stirp. helv. V. V. p. 83. n. 119o. retulerit, pofterior vero duas inde non fpecie folum fed & genere difcrepantes plantas fecerit. Vera elt Zquilegiae fpecies uti planta ficca eique adjecta pulchra calamo exarata icon teftantur, & quidem Zguilegia hir[uta flore vi[cofo NIAGNOL Botan, lMonlp. p. 26. Hort. JMon[p. p. 21:. T'ounNEr. 7. R. H. p. 428. Zquilegia (vifcofa ) caule [ubuudo [ubunifloro , foliis ternatis , foliolis fubtrilobis petiolatis GoUAN. flor, |Mon[p. p. 267. n. 2. Jllufir. bot, p. 32. 'Yab. XIX. Zquileg ia (vifco[a) meflaris... caule [ubnudo [ubunifloro vifco[o-pilofo , foliolis fubtrilobis L1xN. Mantiff. plant, p. 77. Syfl, nat. edit. XII. 'T. II. p. 372. n. 4. Syfi. l/egetab, p. 420. n. 4. ,
' ^ An ZhRquilegia foliis Thalitiri , flofculis minu-
- diffimis albis MeNzzL. Pugill, rarior. 'Yab. 8? flores quidem , licet perexiguos, aquilegiae flo- ribus fimiles ait, fed de mala icone floribus in- fuper defütuta vix judicium ferri poteft.
In Zfopyrum aquilegioides L1NNzE1 etiam huc referendum ? Citat utrumque BauutNuM , R.a- Jux, MonISONUM, qui omnes ex C. BauntiNo défcriptionem fuam mutuarunt. Quare, fi di-
' verfum eft, expungenda erunt fynonima.
Cum icen Cl GoUANI plantam jam valde
i i
Wa
v. od "
8o
adultam, ramofam & floribus defüitutam fiftat ;
iconem Bauhinianam aeri incifam heic adjungere non inutile fore duxi, ut inde floris hactenus ignoti figura pateat. (Peffime fummus MURRAY obfcuras hafce, dubiasque Species reliquit, — qua folet induftria — fua in. obífcuritate. v: S. 25 XIV. p. 505. & 518. U.)
M
D. TX DISSERTATIO BOTANICA
EVO NYM oO
Quam Conf, Ampl. Fac, Phil, in Reg. Aad, Abo?nf. PRESIDE
Dn. CAR. NIC. HELLENIO
Med. Do&. Phil. Prof. Reg. & Ord. nec nen Hort. Acad. Prafe&.
Pro Lamwurcea
Publico examini tradit
CAROLUS ASCHOLIN,
Satacundenfis. In Auditorio Majori Die XXV. Februarii Anni MDCCLXXXVI.
Horis ante meridiem folitis.
ABOAE, Typis Viduz R. Acad. Typogr. J. C. FRENCKE Ls
Tom. I. i ^ o !
GENUS EVONYML
Orandi funt homines 1terum. atque iterum , ut - - - fubmiffe , €? cum veneratione qua- dam, ad volumen creaturarum. evoluen- dum. accedant.
Baco pEe VERULAMIO.
————————
$. I.
Introitus.
cn vegetabilium , aeque ac caeterarum, quas produxit natura, rerum. omnium , effe na- turalia, propriis fcilicet & conftantibus, ab ipfo mundi primordio diftncta affectionibus, ' probant inventa, confirmant quotquot in hunc usque diem hac de re factae funt obfervationes. ||Cha- racteres vero, quibus horum unumquodque di- gnoíceretur, non eodem fucceífu omnes propo- fuerunt Botanices Doctores. | Quos enim, par- tibus fructificationis , Sapientiffimus Creator in- Ículptos praecipue voluit Characteres , quis mor- talium, nondum detecto lumine quo £Funzdamen- tum frutlifinationis xem herbariam colluftrat omnem, digne eruere vel fcivit vel valuit ? Hac vero jam face felici invento accenfa, ex partibus Írucüficationis omnibus accurate recenfitis, & fecundum quatuor illa firma IMechanicorum prin- cipia, numerum puta, proportionem , figuram & fitum inter fe collatis, tanquam e totidem lectis litteris , characteres addifcimus vegetabilium na- turales, certiffimos. Eosdem tamen omnibus ut
F2
84 P ajunt, numeris completos vel perfectos jamjam effe, remo urferit, míi fuam ftudii Botanices fimul proditam voluerit ignorantiam non levem.
Etenim quos perfectos omni refpectu dicere pof- fis generum characteres, jj, ex ómnium, quae fub illo genere militant fpecierum per totum ter- rarum orbem difperfarum notis, inter fe collatis,
& quam proxime cotivenientibus, collecti ador- natique fint, neceffe eft. Quis vero hominum tantae hactenus fe fuiffe felicitatis. venditaverit,
ut, vel unius generis omnes, quae in univerfo noliro globo exiftere poffint fpecies fe vivas ex- aminaffe , afferere audeat? Quod quamdiu fa- &um non eft, neque de abfolute perfectis gene- rum characteribus inventis, gloriari nobis licet temere, | Haud paucis enim inter fe difcrepant notis, fpecierum plurimae; quas e charactere ex- éludendas generico, facile quisque intelligit;
quaenam vero illae fint, fpeciebus nondum de- tectis omnibus, ad liquidum perduci. nequit. Quoties itaque generis cujusdam novae detegun- tur fpecies , toties etiam characterem illius de novo examinandum effe, perficiendum , ac ubi opus fuerit corrigendum, quotquot in arte fuere Heroés, unanimiter jubent. | Hinc quoque fine dubio fa&um eft, ut Genera fna. Plantarum Ill. A LiwNE Pater, pluries correcta & aucta edide- rt, utque difcipuli ejusdem atque amici, ex aucto "aam umero, generum characteres in dies perficere diligenter annitantur; quo fcilicet tandem pofteris , abfolutos quadantenus hoc in negotio videre liceat labores.
Genera inter plurima , quae in defeffo no- viffimi temporis Botanicorum ftudio, incremen-
fama VÉ
— 85
tum quoddam nacta funt fpecierum nondum co- gnitarum , illud Évozymi prx cxteris quod de- fcriberem , mihi. deligendum- exiftimavi. Non quod hoc tamen mihi fumere aufim , ut illius characterem mea qualicunque opera correctum traderem. - Sufficit mihi cognitas hucusque Évo- nimi Ípecies faltim. defcripfiffe omnes, indigeni- que noftri, in quantum ingenii vires permilerint tenellae, JOD ovii qualitercunque -expofuiffe ; fpes enim mihi affulget fore, ut Celeb. 'Tuux- BERGIUS, cui cum plurimis aliorum generum , has quoque novas £vonymi fpecies detectas, orbis debet Botanicus, olim in illa, quam eum meditari reor generum correctione generali, hu- jus etiam traditurum effe accuratiffimam. — A cu- jus & diligentia & vafta harum rerum confumma- taque fcientia ac peritia, non poffumus non prae- clariffima quaeque & feliciffima in. hoc negotio, perficiendoque ità & perpoliendo pulcherrimo magni Praeceptoris aedificio , exfpectare. Noftris autem juvenilibus,aufis , ut facilem benignum- que Te C. L. praebeas , eft quod maximum 1n modum oramus & obteftamur.
$. II. ARtymologia nominis.
KEvouymi nomen Graecae effe originis, (com- pofitum fcilicet a vocabulis £u; & óveua,) quo ftirpem boni & nominis & ominis indigitaum Phy- tologi voluerunt primaevi, non eft quod dubi- temus. Sed plerumque nullas illi adferunt plan- tarum fuarum defcriptiones, & fi quae adfunt tam obícurae atque impetfectae funt, ut neuti-
86
quam ex iis determinare poffimus , quaenam re- vera fuerint plantae, quas hoc vel illo nomine infignire iis placuerit. Qui. primus defcriptionem quandam Evonymi, quantum quidem mihi con- ftat, Botanophilis reliquit PLINIUs , earum illum effe refert & virium & qualitatum, ut fub judice adhuc lis fit, an veterüm omnino effe poffit, de quo ille loquitur Zvongymus. Suae enim Offryae, quam in domum illatam miferas mortes efficere afferit, Evonymum nec aufpicatiorem effe differte affirmat, ac ufui cuidam hominibus adhibitum itatim peftem-denuntiare. *) Quis vero credat, hujusmodi qualitatibus infamem plantam, vete-
res tam boni nominis appellatione condecoraffe?
quippe cum notum eft, illos in rebus quibusvis nominandis, deliberatione ufos fuiffe haud fegm. Verofimillimum itaque videtur, veterum JZvomy- mum fuo jam tempore, P riw IÜ.M non recte co- gnoviffe; multoque nos magis latere, cui plan- tae antiquitas praeprimis hoc impofuerit nomen. Sed noitra parum refert abfítrufarum adeo rerum difquifitioni immorari ; fat erit monuiffe, £vong- mi nomen ab antiquioribus generi cuidam plan- tarum datum fuiffe, illoque noftris jam tempori- bus genus infigniri a nobis nunc defcribendum.
S HE Charatler Genericus.
Car. Perianthium monophyllum , 4— 5par- titum, planum: /aciniis obtufis , concavis.
Con. Petala 4—5, ovata, plana, patentia.
*) Vid. ejus Hiftor. Mundi Libr. XIII, Cap. XXVI.
1 1 1
p
€— 82
STAM. Filamenta 4— 5, fubulata, germini tanquam receptaculo impofita. Zmtferae di dymae.
PisT. Germen fuperum. Stylus brevis vel nullus. Stiemu obtufum.
Pen. Cap[ula fucculenta , colorata , fubpen- tagona, fubquinqueangularis, fubquinquelocu laris, fubquinquevalvis.
SEM. folitaria , ovato- compreffa, obvoluta, Zfrillo fucculento.
Obs. Si ex notis in hac floris defcriptione al- latis eas folum retinere voluerimus, quae noftrum a fimillimo fibi Ceíaflri genere difünguunt, op- pido paucas illas effe deprehendimus ; ac fi ex- ceperis, quam mumerus in partibus fructificatio- nis Evonymi obvius fuppeditat , [ubquinarius ab auctoribus dictus, & in Calyce tantum Celaflri inveniendus, vix atia oftenderis, qua inter fe bina haec genera differant. Habebitur itaque , fi quis erit, Evonymi character genericus & pro- prius, quem ipfi praebet capfula ejus /ubguinques ' lorülaris, fubquimquevalvis, In isdem licet in- dividuis haud raro haec capfula, quoad valvu- larum & loculamentorum numerum variet ; VIX tamen infra illum defcendit , ad quem fummum attingere valet Ceíafiri. Si vero quis, cum Ce- leb. THUNBERGIO *) ftatuerit, hanc in capfulis borum generum obfervatam diverfitatem minoris effe momenti, quam ut illis a fe invicem fepa- randis: fufficiat ; ipf non refragabor: quo vero minus ea jam conjuncta proponam, vetat quae
(5) Vid. ejus Flor. Jap. pag. 99. ;
88
troni nulla eft, tali confilio exfequendo au- &oritas.
$. IV. | Claffes Au&orum.
Es dató jam charactere floris luculentiffime patefícit, Genus hocce relatum iri ad Montzsowi Claf/em II. Fruticum : Ord. IV.
Bacciferorum tetrapyrenorum.
Ra31 C/, XXIX. Arborum fructu umbilicato, Calice a flore delapfo, refiduo fructum coronan- te. Ord. IV. Bacciferarum, polypyrenarum.
. ,CummTrorH. Kwauru CÍ, XVI. Arborum. Orá. 1l. Bacciferarum. ]
HrERMANNI (7, XXIV. Arborum fructu non umbilicato. Fructu fucculento intra florem. Ord. VI. Bacciferarum, tetrapyrenarum.
BogRHaavn /7 XXXIV. Arborum rofacea- rum. Org. ILL ovario, intra florem, muiticapfulari.
— Ruviwi CI IV. florum regularium, tetrapetalo- rum. Ord. VIII. Pericarpio quadricapfulari.
Rvuprn QC. IV. fi. regularium tetrapetalorum. Ord. Xll. baccis tetrapyrenis.,
Lupviorm Cf. V. fl. regularium pentapetalo- rum. Ord, IX. Baccis Polypyrenis.
CunisTiAN. Kxaurn Cl. X.fl. T etrapetalo- rum uüuiformium. Ord. XII. Capfulis, compofi-
. tis, quadricapfularibus , membranaceis , mono- »
fpermis. j o aem
EN
má 8g
'TounNEFORTL C/, XXI. Arborum rofacea- rum. Ord. III. Pifiillo in fructu multicapfulari.
IMAGNoLuU C/. XV. Arborum calice externo & interno. Ord. IV. Flore polypetalo non fii. quofo.
! MrzTHODI Carvcixx Cl, XII. Calycum aequalium monopetalorum. Oed, Ii. flore qua-
drifido.
LINNEI CÍ, V. Pentandriam. Ord, I. Mono- gyniam.
Oui in partiendis ftirpibus Ordinem natura- lem fecdantur, normam iftam, quam folidior quisque botanicus tanti jure aeftimat, ob defe- €tum vero cognofcendarum fpecierum nondum ftabiliri fatis poffe, dolet, Dumofs Evonymum adnumerare foleut.
$. V. Defcriptio Specierum.
Species Evonymi in hunc diem cognitae fex funt fequentes, quae ratione florum in duas com-
mode dividi poffunt cohortes. A ; 21^
A) Fioribus Quadrifidis, P
1. Evoxvwus (japonitus) panicula Miclioh toma, folus ovatis, obtufis , ferratis , coriaceis.
; Japonice Ifo Kuroggi h. e. arbor nigra littora- 1 jus; item "Tamma Tfu Baki, Bupo & Maijume. )
dfo Kuroggi Kaempf. 74m. exot. pi ! 0
» Dee. *
9o Crefcit in Papenberg , Kofido, Infula IVipon alibi. : Floret Junio, Julio, tefte Cel. 'THuNBERGIO.
Caulis fruticofus , ftris, cinereus, nudus, orgyalis.
Rumi oppofiti, ere&o- patentes, virides, pa- rum fohiofi.
Ramuli decuffati, foliofi, breves, virides.
Folia in ultimis ramis oppofita, approxima- ta, petiolata, ovata, obtufa, ferrata ferraturis obtufis, inferne integra, craffa , fubtus pallidio- ra, nervofa, glabra, erecto- patentia, pollicaria.
Petiolus femiteres, glaber, lineam longus. Flores axillares, paniculati. —
Panicula, trichotoma ,| decompofita , divari- cata, fubfaftigiata.
Peduuculus & pedicelli -angulati, glabri, compreffi.
Perianthium 4-phyllum, perfiftens , inferum, laciniae lato- ovatae, obtufae, concavae, glabrae, corolla duplo breviores , pallide virides.
Corolla 4.- petela , alba, patula. - Petela, rotun- data, concava, integra, lineam longa.
Filamenta quatuor, germini inferta, fubula- ta, apice inflexa, alba, patentia, longitudine calycis. |
ZIntherae rorundae, didymae, flavae.
- Germen füperum, tetragono-conicumglabrum.
Stifus filiformis , longitudine corollae , per- fiftens.
Stigma fimplex, truncatum.
Cupula fubglobofa ftylo calyceque perfiften- tibus, 4-fulcata, glabra, 4- valvis, 4- locularis, quadrifariam dehifcens.
Semina quatuor, oblonga, cortice externo rubra, intus alba, centro viridia.
Interdum femina tria tantum funt, quarto non fecundato. Quo in cafu calyx etiam triphyllus , germen triquetrum & capfula trilocularis ,. triful- ca, reperitur.
Varietas hujus fpeciei duplex datur, a) foliis viridibus totis (9) foliis albo - maculatis.
Fructus maturefcit menfe Novembris , De- cembris.
2. Evoxvuus ( Éuropaeus) pedunculis fub- trifloris, foliis lanceolato-ovatis, tenuiffime fer- ratis; ramis laevibus.
Habitat in nemoribus & ad fepes in Europa. Radix perennis ramofa.
C:lis fruticofus , orgyalis, erectus , teres!, foliatus, laevis, ramofus.
Rami oppofiti, teretes, erecti, glabri, foliofi, . Ramuli oppofiti, tetragoni , glabn, foliofi.
Folia oppofita, patentia, fubpetiolata, lanceo- lato- ovata, ferrulata, acuta, venofa, plana, mem-
branacea, déeidurx. P
P MN
92
Flores^in fummis ramulis axillares, fubum- bellati, fubterni, pedunculat, erect.
Peduncali teretes, fubtriflori, glabri.
Perianthium monophyllum, 4- partitum, co- rolla brevius , rufefcens , /aciniis Tubrotundis, con- cavis, demum repandis.
Corolla 4 ad 5 partita, germini inferta , pa- tens, albo- viridis.
Filamenta 4. varius 5.1. 6. fhlimormia, recep- taculo inferta , erecta, alba , Stylo duplo longio« ra. Zntherue ovatae, didymae,, rufefcentes.
Germen fuperum , punctatum. Szy/us unicus, fubulatus , perfiftens. Stigma obtufum.
Cap[ula 4-gona, obtufa, 4- fcc 4- valvis, 4- locularis.
3. EvoNvmvus (Perrucofus) pedunculis tri- Boris, foliis ovatis, ferratis, ramis glandulofis.
Evonymus pedunculis lateralibus; petalis fub- rotundis ; fructibus apteris. Seop. ['Á, Carm, 2. qug. 166. n. 268.
Evonymus flore pheniceo. gf. Bauh. Hift. T. P. II. pag. 203. Evonymus ZZ. Cluf. Hift, I. pag. 57.
Habitat in rupibus & afperioribus fylvis,
Europae auftralis,
Caulis fraticofus, bicubitalis, erectus, teres, fo- liatus, glandulis nigricantibus fcaber , ramofus. .
ESSA A
ro ENS
MiaMNDO IQ LUNES 93
Rumi ftructura caulis, oppofiti, erecti.
Folia oppofita, patentia, fubpetiolata, ovata, integra, ferrata, acuta, glabra, plana, membra- nacea, decidua.
Pedunculus communis, intrafoliaceus, erectus, triflorus, teres.
Perianthium quadripartitum, inferum; | folío- lis lanceolatis, rubro punctatis.
- Corolla, quadrifida, [acimiis ovatis , papilla- rum rubrarum vellere tectis.
Filamenta quatuor, conica, brevia. Z/ntherae rotundatae, horizontaliter incumbentes.
Germen fuperum, depreffum. — SfyÍus nullus. Stigma veficulare.
Cap[ula fubtetragona, rugofa. Semina feminigra. B) Floribus Quinquefidis. 4. EvoNvmus (Tobira) folis oblongis, retu- fis, integris.
Japonice Tobera f. Tobira rarius. Katsipt Am. exot. fafc V. p. 796. fi&.. 797.
Crefüit i in Papenberg, juxta Jedo, prope IMlia-
co, alibi, nobis cum communicatus a Cel. '*T HUNÉERGIO.
Floret 1Vlajo. £1
xorgyals. .
— Kami alterni, teretes , erecti, fufei aphylli
Caulis fruticofus,, «sens, aphyliu ramofus,
Lor -- E ^
»
94
Ramuli alterni , erecti , virides, glabri, foliofi.
Folia in ultimis ramulis aggregata, alterna oppofitaque, petiolata , oblonga, fubretufa, in- tegerrima,, fupra viridia, nitida, nervo longitu- dinali albo ; fubtus pallida, reticulata, margini- bus deflexis ; erecta , craffiufcula , pollicaria & bipollicaria, obliqua, glabra.
Petioli compreffi, pallidi, glabri, unguiculares.
Flores in apicibus ramulorum aggregato-fub- umbellati, pedunculati, erecti.
Pedunculi teretes, uniflori , raro divifi, pube« Ícentes, petiolis duplo longiores.
Perianthium 1-phyllum, profunde 5- parti- tum, raro 4-partitum, pubefcens, viride, ere- ctum, claufum, corolla quadruplo brevius: /;ci- niaglanceolatae, obtuíiufculae, carinatae, con- cavae.
Corolla 5- petala, raro 6- petala, germini in- ferta, alba; odore florum citri fuaveolens. Pe- tala oblongo-ovata, obtufa, integra, patula.
Filamenta 5, ranffime 6, filiformia, recepta. culo inferta, erecta, alba, petalis breviora.
Antherae ovatae, didymae, erectae, flavae. ?
Germen faperum, punctatum.
Stylus unicus , fubulatus , femilineam longus, perfiftens, flavefcens.
Stigma fimplex, obtufum.
Capfula ovata, obtufa , ftylo perfiftente co- vonata, glabra, trifulca, trivalvis, raro quadri- valvis, rariffime 5- valvis, 5 - fulca.
Semina, intra fingulam valvulam fubquaterna, evata, angulatata, rubra , arillo vifcido involu- ta, intus alba.
Obf. 'Yota planta fublactefcens eft & fubtetra.
5. EvoNYmvs ( ZImericanus ) pedunculis fub- trifloris , folus elliptico - lanceolatis, ferratis, ramis laevibus.
Evonymus floribus omnibus 5-fidis, foliis feffilibus. Linn. Mant. pl. 2. p. 342. Mill. Dit, s. 3.
Evonymus Virginianus pyracanthae foliis, capfula verrucarum inftar exafperata. Pluk am.
139. f. 115. f. 5.
Celaftrus folis oppofitis , ovatis, integerri- mis, floribus fubfolitarus. Hort, Cliff. 32.
Rhus Virginianum , folio myrti. Comm. Hort, 1. p. 157. Raj Dend, 57.
Der Amerikanifche Spillbaum. Linn. Pl, Syst. 3. pag. 27. Habitat in Virginia, floret menfe Junio.
Caulis fruticofus, 2-3 cubitalis , ere&us, te- res, foliatus , glaber, ramofus.
. Rami brachiati, glabri, foliofi.
Folia oppofita , patentia, fubpetiolata, ellipti- co-lanceolata , ferrata , venofa , membranacea , " decidua *). /
Flores axillares , NOSEAR. e.
^) Nobis folia alterna, petiolata lata, minute fer- ratà acuminata. (U.)
: 96 nr]
Pedunculi longitudine. foliorum , teretes , fubbiflori, glabri.
Perianthium monophyllum, 5-partitum, co- rolla brevius.
Corolla quinque- partita ; lacimiis ovatis, obtu- fis, integris.
Filamenta quinque, filiformia, corolla bre- wviora; Zutherae ovatae, incumbentes. l Germen Tuperum , quinquepunctatum. Stigma fimplex, obtufum. Cayp]ula pentagona, quinquelocularis, de: quevalvis.
Evowvmus (/atifoliu:) panicula dO. folis lato-ovatis, inaequaliter ferratis, ramis laevibus. |
Evonymus pedunculis lateralibus 5. petalis
fubrotundis ; fructibus alatis. "RUE Flor. Carz,
2, pag. 165. w. 266. *)
Evonymus latifolus. C. Bauhin.. Pim, pug. 428. 'Tournefort. Infüt. 617. Jonfton. Dend. L. z. Cap € ab. d Du Hamel Arbor. IL.
pag..226. n. 3. Evonymus r. Cluf. Hifl. 1. pag. 56. . Habitat in Europae auftralis fylvis a.
ribus, S
Bo Pdl convenit cum ÉEuropteo , diffest
wero i) t qjCe & corolla quinquefidis. 3) FWa-
. mentis
3) EN Dauph. NN. S. 540. Mrpxcvs Bot. . Beob. 1782. 310 KÉRNER Oc. Pfl. 4. Tab. $8.
Ww" 97
mentis quinque conicis , breviffimis, 3) Zufheris vix confpicuis licet ferülibus. 4) Stigmate bi- fido, filamentis longiore. 5) Cap[ula. 1naequali- ter truncata, pentagona, alata, quinqueloculari, quinquevalvi. 6) Folus lato- ovatis , acumina tis. 7) Panicula decompofita, trichotoma.
Obf. Harum fpecierum /atifolium & verru- cofum , pro Europaei fui varietatibus habuit Il- luftr. à LrNNE Pater *), quum vero ipfa partium fructificationis. flructura illas differre recentiores obfervaverint Botanici, quae detecta diverfitas, fi qua unquam alia. ad "plantas fpecie feparandas valet; ilius e veftgiis malui, quam a naturali plantarum ordinandarum ferie recedere. Speciem quam Colpoon idem Illüftr. ^ LIiNNE appellavit, Generi Cafines, fummo ut videtur jure adjunxit tanto Patre Filius digniffimus , praepropera morte nobis ereptus. De fpeciehus hujus generis , quarum porro mentionem faciunt Botanicorum nonnulli, utpote wigri, atro- purpurei & longi- folii, quum mihi quidem incognitae fint, üihil proferre audeo ; qui earum examinandarum ha- bent copiam , in illas exactius diligentiusque ut inquirant; impenfe rogamus.
$. VL Synonyma tradit.
: JEvonymorum unicum tantum, quem nomine: triviali Europaeum dixit Illuftr. A LINNE noftrum ultro alit folum. Diverfos apud auctores fequen- tibus illum inclaruiffe reperimus fynonymis.
*) Vid. Spec; Plant. Edit. 2. pag. 286. Tom. [. | eT
"ges amr EUMTE j ." Evonymus Éuropaeus , floribus plerisque quadrifidis, foliis feffilibus. Lims, IVlant. PI. IE. p. 342. Gmel, fib. 4. pag. 116. | Evonymus foliis oblongo-ovatis. Hort, Cliff. 138. Roy. Lugd. 346. Evonymus £enuifolius, Pollich. pal. n. 232.
. Evonymus euígaris pedunculs folitarus, petalis oblongis, fructibus apteris. Scop. Carn. 2, 4. 207.
. E. vulgaris folus lanceolatis, floribus retram- dris, fructu tetragono. Mill. Dil, n. z. |
E. vulgaris granis rubentübus. Bauh. Pin, 428. Evonymus multis alus "Tetragonia. Bau. Hil. 3. Part. 2. p. 202.
Carpinus 'Theophrafü. 7rag. 983.
Evonymus 2. Cíuf. Hist. [. p. 57. Camer, Epit. p. 102. Dod. pempt. 783. |
- Der Europaeifche Spillbaum. Linn, pfl. Syst.
3. pag 276. ^) !
A Svecis appellatur 9fífter , SSentra , Gallis Fufain , Angli Prickwood , Belgis" Luifebom, Germanis Gypinbefbaum, Italis Fufaggine, ; SAT Habitum oflendit €9c.
Gemmae Evonymorum funt ovatae, acutae,
conftructae e /quamis 2, (rarius 3) parium, oppo- 5 UE. anguftifolius , fruCduum angulis - ebtufis -— "Wazxnams. JDauph. T. 11. p. 540. Mkpnrcvus: Bot. Beob. 1782. 310. Ke&wER Oec. Pflauzem.
1. tab. 20. €. eutopzeus floribus fubquadrifidis ,
fruCtibus apteris, foliis ovatis acutis ferratis. WirrpENow. Berol 283.
LJ 99
fitis; brevioribus compreffo-carinatis , fompioribus oblongis, acuminatis; quibus folia utrinque aequaliter involuta, vim frigoris brumalis ita evitatura, occultantur. Ad Claffem gemmarum itaque pertinent. Oppofitivarum Petioluri ium, ac ejus Ordinem quartum , illas comprehendentem; quae folia utrinque. involuta, libera, fuis fub Íquamis recondita fovent.
Solum amat Évonymus uberis glebae & arbo- ribus. nemorofum , tamen non lapidibus fugit confragofum. Eífe vero illud fimul debet, levi- ter pronnm,,ne vel imbres vel influentes rivos diutius immorari permittat. Quippe aquarum & abundantia, & penuria, illi aeque eft exitiofa. Clatfi idcirco i in Stationibus Plantarum inferen- dus eft Umbrofarum , Ordinique fub illa Z4rbores complectent.
Frigus noftri climatis, per. plures annos abs- que injuria in. Horto Academico fuftulit;; fponte tamen crefcens in Finlandia nuspiam vifus eft. Auftralem nempe Europam fuam. agnofcit pa- triam, & in Svecia boream verfus ultra. finés Scaniae, Oelandiae & Gothlandiae hofpitari de- prehenditur rariffime. Qui noftris in. Hortis vi-
ent Evongmi, folia fua circa medium. menfis Maji explicant , quae in praecipitem. usque au- cumnum perfiftunt, cujus procellofis tempeltati- bus demum de fuis, caulibus . divulfa eadunt. IMenfe. Junii ad finem vergente, five j in i fis ini- tis menfis gro[fi ificationis flores , oig cele- brandae cauffa, protrudunt; femina vero menfe demum defoliationis maturefcunt, & fuis defixa inhaerent capfulis ad. adultám usque hiemem ; . Loxiis & Fringillis haud: raro: enucleanda:
G 2
*0oo0
$. VIII. Qualitates offendit.
KEvonymi noftri fenfibus percipiendae qualita- tes, fequentibus fe habent modis.
ODOR toti ineft frutici, maxime vero fructui, ingratus , naufeofus. Qui diutiffime quibusvis plantae partibus etiam ficcatis inhaeret. Lignum quippe, licet: caeteris multo debiliorem "bac Ípiret odorem , ficcatum tamen, tantum adhuc ilius retinet, ut torno quacunque ratione for- mandum nus effluviis tornanti vomitus cere valeat *).
SAPOR omnium hujus fürpis partium eft acris, amaricans, per longa Dum fpatia aeque perdurans.
Coron Zigni eft flavefcens, Corticis exterio- vis & foliorum viridis; folia vero autumnum ver- fus cafura , cum fructu maturo , rubefcunt.
Ex allatis his qualitatibus, Mie dicdtuia d juxta placita, fi vires .Évonmi explicandae fint , re- Ípectu habito partium ejus ofidarum aenea d inter. Emetica , Cathartica, Diuretica, , Sudori- fera & Errhina ultimum certe non ets lo- cum **). Quodjautem attinet ad qualitatem ejus fapidam puta. acri- amaricantem , non poffe 1 non videtur in variis morbis frigidis, Jogorofis ejus: que indolis plurimis debellandis , efficaciam ex- ferere f£gregiam His Quem vero tanti momenti
*) Vid. Za Reg.. Acad. Sc. ado Vol. x. "
247« "ce Erit .**) Vid. Laww. Clav. Med. pag. 23. ..
***) Vid. Clav. Med. citat. pag. 18
nm ICI
Theoria dicütat huis ftirpis ufum, nondum me- dica probavit praxis. Unde vero deris fit hic ejus ufus neglectus , explicent, ad quos earum rerum cura pertinet, Medici. Ruricolis tamen Anglorum medicinam praebet domefticam pur- gandi confilio adhibitam , cui fini obtinendo tres aut quatuor fufficiunt fructus *). Illi vero foli laudatam non ineffe vim, fequens docebit exem- plum. Puerulus quinque natus annos, fractum Kvonymi xamum menfe Julio bene mandebat , unde orta ipfi eft magna alvi folutio. Colligere hinc licet, vim purgandi, toti omnino tribuen- dam effe frutici. Num vero eandem retineat fic- catus, & qua dofi rationeque propinandus fit, fi quando ufui cuidam applicandus fuerit, Medi- €is, quorum intereft explorandum, & ultro offeri- mus, & ennixe commendamus. Pulvere capfula- rum capiti infperfo, mulierculae Angliae pedicu- los necant 7ineaeque capitis medentur, tefte Ve- raciffimo RAJ10 ****).
$. IX. Ufum in. Oeconomia Naturae attingit.
Pecoribus domefücis invifus eft Evonymus ingratusque. (Capram quidem illo avide vefci afferit CrustUs T); mihi tamen tale quid, pluri- mus licet experimentis hunc in finem infütutis ,
*) Vid. Rajr Hift. Pl. pag. 1621. 1 **) Draftium medicamentum jure negle&um eft. Vxrrams l. c.
***) Vid, loc, citatum. Vxrrams l. c.
T) Vid. Crus, Hift. Pl. Rar. pag. 57.
o2 | ——
nondum obfervare contigit. Congenen vero Qvi lethalem omnino pronunciat J. F. GwELIN *). & Caprae nunc innocuam ViLLARs l. c. & ER- HART Pflauzenh, IV. 21. teftantur.
Volucrum minores Loxias & Friugillas fe- mina Kvonymi fuis e capfulis enucleare faepius vidi, an vero eadem edant, valde dubito : illa- rum enim in ingluvie licet fub 1pfo enucleationis opere occifarum, nullum unquam detegere po- tui hujus ftirpis femen. Fortaffis Zrillo femen obducente , & minimis capfularum fruftulis de- cerptis fatiantur ; femine interim illaefo fapien- tiffiuma Naturae economia, hac fola ratione de capfula fua divulfo, & ad germinandum difperfo.
Infe&torum plurium ZLarwis polyphagis hcet hofpitium concedat, unius tameu praeprimis hofpitem £Evonimum effe alma. juffit natura. Eft illa FAalaenae Tiueae afcientiae Naturalis arbitro llluftr. A LiNNE Evonymellae. dictae ***). Haec fola hujus fruticis haud raro confumit omnia , illumque quafi textura Zraueae obducit , unde fine dubio huic fürpi a Germanis nomen Spin- delbaum datum eft. Quoties porro .Évonymus nimia aquae laeditur copia, toties Zphidum ex- ponitur injuriis faepius mortem ipfi minitantibus. Novam vero an hae conftituant fpeciem non dixerim ; Zphiüdibus Suambuci utique funt fimil. limae.
$. X. Ufum oflendit Oezconomicum. Quod denique ad ufum Évomymi attinet *) Vid. Ejus Exum. Stirp. Tubingenf. pap. r2.
**) Vid. S$yfi. Nat. Tom. 2. pag. 995. €9 Fm. (Suec. Edit. 2. n. 1363. E * i
tamen ret 103
«economicum, ille certe & varius & eximius eft. Lignum ejusdem cum fit flavefcens, folidum & fiffile, atque fic ad indolem Buxi proxime acce- dat, tornatoribus. valde probatur, qui fw/os & colos ex illo conficiunt optimos *). Inde etiam idonea ruftici formare norunt verricula culina- ria **), quo confilio parcunt fylvae, nobis qui- dem apprime neceffariae, de cujus ubique fere jam querimur penuria. Carbores ZÉwvomym' ad pulverem parandum pyrium, plane funt exqui- hti ***), qui, quo minus defiderari debet bonae in- dolis, eo magis infigne hujus fruticis pretium confirmat. lidem figuris delineandis corylinis longe funt aptiores f). Capfulae Evonjymi tincto- ribus magnae funt utilitati; utpote quae variis praeparatae modis, varios inducere jos valent colores T]. Quid? quod conjedante llluftr. HALLERO ad colorandum capfulae illae eodem modo, & fucceffu ufurpari forte poterunt , ac Bixae Orellanae Linn. tfi), quae una eft ex nobi- horbus noftris rebus tinctilibus. Dolendum vero, quae praeterita proxime aeftate erat, mi- nus fautricem foli ceelique temperiem fecilfe, ut ne tantum quidem hic loci obtineretur harum vuptularüm , quantum requirebatur , ad experi-
*) Vid. RA; loc. cit. ScunANx F1, Bavar. I. p. 497*
**) Vid. Flor. Svec, Edit. 6. n. 204. & Raj lac. - cit.
** GweLIN Enum. Stirp. Tubing. p. 71. Grg- pirscH. For[hw.
1) Vid. F7Jor. Sver. loc. cit, TD Vid. Rajx loc. citat. TiD Vid. HaArLER Ewum. Stirp, Helv. pag. 424.
IO4 munere m
mentum faciendum , quo indoles conjecturae Hallerianae certius. detegi poffet, attentione utique noflra digniffimae. | Easdem expreffas oleum fuppeditare 7ridentinis ad lampadas alen- das adhiberi folitum, notum elt *); quod quam prohcuum fit, nemo nón intelligit. Frutex porro ad fepes i in hortis vivas texendas , adeo eft idoneus, ut alus multis merito praeferatur m Optantum igitur eft, quotquot fui Patrieque
"ftudiofi fint lucri, velint de plantatione Evonym:
pofthac magis effe folliciti; quae duobus infütui poteft modis, vel femina nimirum, vel radices vivas terrae committendo.
*) Vid. Gwzrrw. libr. citat. pag. 72. EnmnaRT Pflanzenh. YV. 24.
—*) Quod quidem minime videtur , cum enim quam fapiffime a textura Phalenze tineze totus obdu- catur, foliaque ejus confumantur, ineptiffimus potius ad ifta videtur. (U).
I. N. 3. SPECIMEN
CALENDARII FLORE ET FAVNZE ABOENSIS.
Quod Venia Ampl. Fac. Philof. Aboenf. PR EID. E
Dn. CAR. NIC. HELLENIO,
PHIL. ET MED. DOCT, PHIL. PROF. REG. ET ORD. NEC NON HORTI ACAD. PRZEFECTO ,
PVBLICE EXAMINANDVM SISTIT JOHAN. GVSTAVUS JUSTANDER, STIPENDIARIVS REGIVS, ABOA -FENNO.
In, Aud. Min. D. VI. Maji 4s. MDCCLXXXFI.
ABOJ/E, TYPIS FRENCKELLIANIS.
T *
SUMM/E REVERENTJE MERITIS MAXIME FIDET VIRO,
ECCLESI/E SVIO- GOTHICZE ARCHI -EPISCOPO, ACADEMIX UPsALIENsIS PRO - CANCELLARIO ,
ORDIN. REG. DE STELLA POLARI MEMBRO , REG, ACAD. SCIENT. HOLMIENS. SOCIO, REVERENe DÍSSIMO ATQUE EMINENTISSEIMO
DOMINO DOCTORI,
X CAROLO FRIDERICO
MENNANDER, MECENATI MAXIMO
SACRI.
*.
CALENDARIUM FLOR/E ET FAUNZE ABOENSIS,
fitiamfi fint alia graviora atque meliora , &amen nos fiudia noflra nature regula metimur. CicERO.
uo naturam proprius intuemur, eo etiam
luculentius nobis apparet, eam, fuis in operationibus, legibus utique gubernari fapien- tilfimis. Hae in rei cujusvis creatae indole pro- pria fuam agnofcunt rationem, eoque tendunt omnes , ut Respublica Natüráe: án decenti har- monia & pulcherrimo nitore illaefa perennet ; fummam idcirco neceffario exigunt obfervatiam, nec impune unquam temere violantur. Non ergo poteft non fui femper effe fimilis natura; eaeque diffimilitudines; five variationes operationum, ac legum fuarum, quae nobis interdum tales viden- tur, arcis potius intellectus noftri cancellis, qui nexum .& caufas earum perfpicere non valet, quam aberrationi ab ordine, quem Numen non violabilem iisdem praefcripfit, tribui fere pote- runt. * Dictum autem hunc ordinem, ac fimili- tudinem, nexumque integrum plene atque plane intelligere , hominibus quidem vix dabitur; experimenta tamen , magis magisque ad hanc cognitionem nos manuducentia , nihilo. minus generi: noftro fore utiliffima, indubium prorfus videbitur omnibus probe fcientibus, omnia quae vel neceffitati, vel commoditati noftrae inferviunt,
" us. De PaAcxs Voyage autour du monde. f a (P5.
ro8
e naturae gremio ejusque productis effe defumen- da. Ex his neque debitum percipere poffumus frucum , multo minus noftra opera cultuque eadem, ad decentem perfectionem , vel laudan- dum aliquem ftatum . perducere valemus , nifi naturam.fequamur ducem, illaque ad leges fin- gulis praefcriptas rite tractemus. Quas quo ex- actis obfervare valuerimus, eo quoque melius collocatum noftram inveniemus Nut faven- ter quippe moderante quafi ipfa natura, jam fuccedent fub manus negotia noftra CN Ho- mines itaque a quo naturae fcrutinio delecttar: coepere, fimulac certis characteribus five notis unam rem creatam ab altera diftinguere didice- runt, oeconomiam etiam ordinemque fapientiffi- mum, quem in re quacunque producenda, & con- fervanda alma obfervat natura, detegere ftudue- runt. Hac ratione & Deum ex natura cognovi- mus, & ea oeconomiae privatae praecepta col- legimus , quae certiffima merito aeftimantur ÓÍfummo. Ex admiranda vero hac naturae oeco- nomia, nihil facilius vel certius animadvertimus, quam tempus quod diverfis fuis operationibus impendit diverfum, unicuique rei maxime effe proprium, ac vegetabilium fementi, germinatio- ni, incremento & flori aptiffimum, animaliumque migration;, cupidinibus, propagationi &c. ac- commodatiffimum ,, optimum. Diverfum hoc,
quod diverfis natura negotiis deftinavit tempus,
veteres dudum adeo certum effe obfervarunt ,
ut fuo jam aevo canere poffet VIRGILIUS: ftat fua. cuique dies , idemque a recentioribus naturae Ícrutatoribus tam fixum repertum eft, ut credi- derint, per fucceffionem & ordinem, quo haec fe invicem confequuntur, minori certitudine fe
pnau— " Io9
tempus metiri poffe, ac Aftronomos per obfer- vatum motum corporum coeleftium. Numque fallemur , íi ftatuamus hanc feriem, qua natura fua peragit opera, negotiorum noftrorum oeco- nomicorum prudenter fufcipiendorum tempus certius indicare , quam adcuratiffimum quodvis Calendarium Aftronomicum ? Videtur faltem illa, terraé ejusque Atmofphaerae indolem huic vel ili labori aggrediendo faventem, rectius nobis prodere, quam folis ingreffus in hoc. vel illud fignum Zodiacale. Raro enim evenit, ut vege- tabile florefcat,; & animal cocéat eodem tempore plurimum annorum, juxta Calendaria noftra fo- laria definito ; id vero obfervationibus conftat cer- tiffimis, in eodem loco eundem, fuis in operationi- bus, naturam utplurimum fervare ordinem. | Sic exempli cauffa duae vel plures plantae, quae uno anno fimul florere inceperunt, altero etiam comites. fuere. *) Cui eidem legi animalia quoque parent. Scolopaces prius nos non invifunt, quam amphibia
fuas reliquerunt latebras; neque Hirundines antea.
ad nos redeunt, quam Zemerobii & ejus ordinis infecta. alia fuis e pupis exclufa, aéris ferre pof- funt temperaturam. Paucis, calor qui flores mufculos jfuniperi communis , ad pollinem an- therarum in femineos fuos fumando quafi fpargen- dum, formare valet, etiam Bramam ad littora allicit, quo in tepefádha. j jam aqua, ova fua &
. *) Nonnullas quidem plantas a confueto ordine hic aberrare vidi, quàe eam ob cauífam nomine ab Aftronomis mutuato etiam errantes appellari queunt. Cujusmodi funt Cyztogloff. off. Dianthus
. . délt. &c. Quarum ' aberrationis cauffam,. dies
/—- fortaffis docebit petendám effe a pluviis, májori-
|... que zítu, & uberiori materia a&ris electrica, flo-
T8 Denis pon earum. vel Accelerante vel retardante,
4
Iro 3 — —MÁÁ
fecundanda & excludenda deponat; ut jam alia innumera mittamus hujus generis fapientiffima- rum, eodem tempore exiftentium Naturae fun- ctionum exempla. Quibus docentibus, Naturae fcrutatorum fanctum utique judicatum fuit. offi- cium, ut quisque fuo loco eum annotet ordinem, quem in oeconomia animalium & vegetabilium Natura ibidem adhibet. *) "Tales obfervationes nomine Calendariorum appellantur Florae , & ex regno factae funt vegetabili, Fawnae vero, fi guxta illas variationes infüitutae funt, auae diver- fis temporibus in regno animadverfae funt ani- mal. Horum ope, fperare coepimus tempus ce- realia noftra ferendi & metendi, gramina colli- gendi, verbo, plerorumque negotiorum oecono- micorum, certiffime aliquando: determinari pof- fe. **) In quo eligendo hucusque, quod palam profiteri cogimur, valde plerumque erravimus, atque fic ipfi noftrae fuimus fabri calamitatis , magis vel minus intollerabilis, prout major vel minor exiftit annonae caritas.
*) Calendaria Florze quotannis cpnficienda funt in quavis provincia. Lxxw. Philof. Bot. pag. 276. Ad eadem ex certis obfervationibus formanda, inagnopere etiam adhortatur Ampl. Frscr&RsT- nüM dicens: Màn kan dà en gáng blifva i ftánd -.(fi fcilicet mutationes in regnis vegetabili & ani- mali obvenientes diligenter obfervatae fuerint). an fórfatta en pálitelig Landtmanna - Calender, en fórnuftig Bondprattica. Den báfta, fkünk, íÍom Herrar Botanifter, Zoologer, Ornitologer, Entomologer och Ichtyologer kunna gifva fina -jordbrukande Landsmánn. —.Och det ár Landt- mannen , fom framfór alt bór uplyfas., muntras, làttas, hjelpas och-underftódjas. Vid. ejus Be- fkrifning ófver Málaren. p. 255. T .**Vid. Lrww. Calendarium Florez. Upfaliz;, Re- fpond. BERGER, Anno 1756 vertilatum.
pn——— IIi
À puero inde, amoenitatibus quas natura fuis offert amatoribus mirum quantum captus, crefcenteque aetate ex eadem exploranda maxi- mam fentiens voluptatem, in laudatas igitur ejus leges obfervandas animum intendere ftudui. Cu- jus ftudii fructus tabulae quoque funt fequentes, quae monílrant, quo ordine natura noviffimis fex annis circa hanc urbem effe&us fuos produ- xerit, & operationes perfecerit fuas. Quas pub- licae jam fubjicere aufus fum cenfürae, quasque fi populares dignas benigno habeant judicio, & aliquid fibi inde adferri adjumenti putent, im- penfe mihi gratulabor. Defectibus illas laborare magnis, mihi quidem noto. eft notius; fed cir- cumítantiae quibuscum luctatus fum ingratae, quo minus easdem praeftare valuerim perfectio- res, invitum impedierunt. lVleus tamen candi- dus fuit labor , & quae adtuli autopfia, ac certiffi- ma nituntur experientia. "Tempore mihi olim magis favente, dabitur forte occafio lacunas hic obvias explendi; quas interim mirari vel culpa- re, aequus fpero, quisque definet lector & judex, fi nobiscum meminerit in nulla rerum inftitutione primo conatu aliquid fieri fummum atque per- fectum. Sufceptas autem partes, ut quam pof- fem compendio peragerem, propriis quemlibet annumi diftinguere volui columnis, quorum men- fes numeri, ut ajunt romani, menfium vero dies, arabici fic dicti indicarent. Hinc autem factum eft, utin columnis quorundam annorum haud raro per longa fpatia pauciffimae, & fere nullae appareant annotationes. Nec eftin illa re, quod mireris. Mihi quippe non contigit. aine fin- gulis annis obfervaffe naturae mutationes ; obfer- vatas tamen uno vel duobus reticere nolui: often-
rua b
dunt fic faltem, feriem, qua fibi aliquando hae fuc- cefferint, quam fortaffis impigra olim experientia non violabilem probabit. "Tempus, quo vegeta- bilia flores fuos quovis anno primum aperirent ,
qua potui accuratione obfervavi; in illo enim eligendo Naturam inprimis folertiam adhibere maximam, inficias iturum credam neminem. Cu- jus igitur temporis indaginem L. B. fciat fummam edic uL obfervationum in vegetabilibus fa- &arum. Idem, quodcunque his annis unicuique eorum proprium fuit, numeris expreffum in qua- : libet columna: exhibent, ad latus fimpliciter no- minata vegetabilia cuncta. Quas porro in illis mihi animadverte licuit mutationes , etiamfi pau- cas, me tamen judice non omittendas ;. quo char- tae parcerem litterarum compendiis, quae abbre- viaturas appellare folent recentiores, defignandas
curavi, Sic Drupam, literae (Dr), Baccan lite- rà (B), femina (f), eadem matura (m), femineos flores (f), factas in hortis obfervationes (b), ite- ratas easdem per aliquot annos in iisdem vel in. eodem faltim loco renatis vegetabilibus(i), indicant. Animalium quae memorantur, infecta maximum conftituunt numerum; tenera enim eorum corpo- ra temporum XOU MTM procul dubio celerri- me & omnium. vividiffime fentiunt.. Quo. mihi itaque quovis anno primum unumquodque eo- rum apparuit temporé, candide adlibitaque dili- gentia, & circumfpectione neceffaria, annotavi, IMutationes denique in caeteris animalibus obfer- vatas, ad proprium unicuique, in App mihi
licuit, retuli tempus. . à] i5 3cgÉ Ej pound qrodire fenus , "» non dibfor ultra; "HoRaTiUs.
CALEND.
: ? ; 113 CALENDARIUM FLOR/E zr FAUNE.
1780 | 178r | z782 | 1783 | 1784 | 1785 | MENS. REGELATIONIS. n 7 UP 6 iu 2 ut is Hr 2l ut 5 Tecta fole tepefacta ftillant. 1V. 12 29| 3o lV. 3| IV. 6 Bo ibus gelidus humor li- uitur. IV- 3 I2 87: Vido Teotrix mujfitat (a) . 16 3 2T 13 13 Zlauda arvenfis cantillat. ' DV 71V. ir 15, — -x9 Papilio Urticae copiofus. 11 13 Larus canus advenit. 12 XI Colles merid. verfus virefc. 12/ XI I5 Jnfz&n minuta varia. -ao] 13 Scarabmus confpurc. copiofe 28| ^ X5 Scolopax arguata redit. M. GERMINATIONIS.
19 21 23 19 13 17 Mfotacilla alba advenit. 25 Ciprinus 4dus lafcivit.
29 12 17 II 19 25|Glaciem trudit amnis. 24 19 Lichenes vigent florentque.. V. 3 24 223 23 t3 Terra ad rivulos,et alibi paf- fim viret. 25| V. 1I AMotacilla flava revenit. 25 329 Guyrinus natator. 271V. 26 | V. 7/Tuffilago Farfara. h. i. 28V. 1f. 22 Corylus Avellana. i. 28 I 22 i17 Anemone Hepatica. — . 5 24 Ulfotacilla Oenanthe advenit. 24 9 25 a 6|Mare arcem noftram al- luens glacie liberatur. E 6 12 Ciprin-Rutil.libidine aeffuat. 4 25 5 30 1 I3lRibes Grofful. vernal. i. h. MS r 4 Scarabaeus flercor. 2 3 26 14 Pifum fativum feritur. V. 29 29 18|Populus tremula. i. h. 3o 5 "Draba verna. i.
3) Initia przfentis veris "Tetrao muffitando III. 24. Papilio urticx in, folis calore femet oftentando III. 51. & Alauda cantillando IV. 2. indixerunt; quod utinam aufpicato fa&um fit omine! 28
Tom. [. H
LI
Primula veris. - Fumaria nobilis. h. i.
. 26
114 1780 | 1781 | 1782. ] 178 1784. | 1785 us E S V 7 ecu die Tunx querula fremit. V. di 91V. 29 V. 20|Fumaria bulbofa. I 9 - — — JPugilio Aubi. I 18 29 - &o|Anemone ranunculoid. i. h. MS «zr V 6 | — Hnfulanus maris tractus e lacie expeditur. 2|-:* 9 xo| - a p ROLE IGics tenerapro olere i -| adhibentur. "A2 5 Myofurus minimus. . 1 IM. ERONDESCENTIAE. 7 13 II 12| V. 20 Hirundo urbica advenit. 9 9 IO 14 22. Pecora in pafcua dimittuntur I3 I2 Charadrius apric. revenit. 15 9. Campi de pluviis virefcunt. | 20 fox Lucius venere prurit. IO 1o 15 UT 2o|Cuculus camorus cuculat. 12 18 7 23 -Hordeum commune feri- tur. I5 I3 11 2| Papilio. Khamni. : 14 151V. 3olV. 30 22 pis terreftris. s 1 Equifetum arvenfe. 17 16| V. 14 Veronica vernal. 16 Viola. tricolor mont. d I4 Uu Betula alba vernal. 17 I5 Ceraftium vulgare. 29 17 Scarabaeus auratus. 24|Perca fluv. nuptias celebrat. 18 i 25; Viola tricolor arv. 10 14 18 14 Caltha paluftris. 16 I8. - Myofotis fcorpioides arv. | 2/7 ES 18 x7 31|Leontodon Taraxacum. | 28 19 31/Lhlafpi Burfa Paftoris. : 17 201 28Hyacinthus botryoides, h. i;
———— [n —————À——
i780 | 1781 / 24 V. 17 6 28 Hn 27 20 28 2I 20 30 20 30 23 VI. 5 29 2o 5 209 V. 29 | Vl. x .- 27 A I2 VL. 2^ V. 50 6, Vl. 2 6 5 35 4 5
1784
5-27
EE
Vl. x
to o]
EN
1782 | 1788 V.2x| V. 15 24| 20 24 21 Jj 28 26 16 27 28 VI. 2 29 29| V. 22 Gl 29| a3 30 31 24 24. 24 24 28 VI. 1 I 24 eje EU. x 3) 3| V. 25 3! Vl. x
———————————À
315
Vl. 5 Betula alba.
-.. |Juneus campeftris.
^" 5Ribes Groflularia.
- |Adoxa mofchatellina. i.
- Ribes alpinum.
7| Tulipa fylveftris. h. Fapiko AVayi. - AMET
.FLORESCENTLE.
9 Tulipa Gefneriana. h. i.
- Acer Platanoides. .
- "|Glecoma hederacea. Ribes rubrum. Gnaphaliuni dioicum. Papilio Rapae.
7 C. album.
1785 | |
7j Cardamines. xr Chrufomela ZEnea aíni. Potentilla verna. : Lithofpermum arvenfe. Scirpus paluftris. Rallus Crex crocit. Alchemilla vulgaris. Oxalis Acetofella. i. x4 Papilio Simapis. Scarabaeus- IMelolontha. Orobus vernus. ; Pagilio AMaera. Veronica ferpyllifolia. Anthoxantum. odoratum. r2|Geum rivale. r iilRanunculus auricomus. zi|Orobus tuberofus. Ribes nigrum. h. Saxifraga granulata. Afperugo procumbens. - H 23
116
180 | 81 | i8» | xt88 | sr&M 1785
Vl. 5
5
VEI. 7 5 7 6 5
7
II 5 RES. AT
26 8 7|- 9 9
IO
JO
II 1o 16 1I 14 9 4| xe
12
15 16 IO|-
14 IO I5 IO 15 10 13 II 14 II
ERU AREE
Ciyprinus Brama lafcivit (a). Méfoilus Cotonealter. i.
Vl. 12|Carum Carvi.
5 :|V.-- 29 8|, 25 28 29 8|. V. 2 2| VI. 5 V. 28 6 28... VII. 25 s| 29|Vl. r4 E 9| VL."6 , ; | x2|-V. 28 ren 1Oo| 28 14 1o. Vl. 6 k IO IO 16
r2|Prunus Padus. irlRanunculus acris. ir|Lamium album.
1i|defl. Anemone ranunc. h. i. Papilio. Phiaeas. 12/Chelidonium majus.
Pagilio Cardui.
'"14|Potentilla Anferina.
f. Drabse vernze m.
28 Cynogloffum officinale. i.
15 Spica Secalis prima.
13|Cardamine pratenfis.
Phalaenae no&tuae plurimae.
14 Matricaria Chamomilla.
14|Fragaria vefca.
Arenaria ferpyllifolia.
Lotus corniculata.
15 Pyrus Malus.
15!Hyolcyamus niger.
x1 JMufca Hhyofciami.
15|Convallaria majalis.
18 Chaerophyllum fylveftre. Elateres frequentes.
14/Trientalis europzea. Tormentilla erecta. Actzea fpicata. 1. Veronica Chamoeedrys.. Lonicera Xylofteum. i. Geranium fylvaticum. i. "Plantago media. i.
o E a) Ter in anno lafcivire Bramam noftri ftatuunt Pifcatores, vernante foi. Betula, florente Pado, & ultimo cir-
€a folftitium eftivum.
-
vsum mim 3 Eo
1781 | 1782 | x 178 1785 CAE, ds oS Tu Vr 17|Àrenaria rubra. VL zr Melica nutahns. II | Anemone Hepatica deflor. V]. 15 12 Vl. 18 Convallaria Polygonatum. | 12, Vl. 10 Libellula forcipata. I5 13 18 Juniperus communis. 18 Vaccinium Vitis idza. 12 13 |Crepis tectorum. 13 Robinia Caragana. h. i7| .z3 Melampyrum nemorofum. 14 JPapilio Brafficae.. 14 Rubus arécticus. 20 14 - |Senecio vulgaris. 21 12 17 : 22 Lychnis vifcaria. 2 15 19, Vl. 5 - 20|Syringa value. 16 16 i Ledum paluttre. 16 Ribes Groffularia deflor. 16 Primula veris defloruit. 21 17 Pedicularis paluftris. i. 21 18 19 Stellaria graminea. 21 18 (8 17 20|Sorbus aucuparia. 24 18 Rhinanthus Crifta Galli. 27 17 13 Convallaria bifolia. I9 Agri rufefcunt. I9 PrataRanunculisflavefeunt 20 How Turritisglabra. ICD 20 Veronicafcutellata. 22 In collibus & pratis grami- num viror fufcatur. | 16 26 6 | Ranunculus repens. 26 16 26 Trifolium pratenfe. : 20 7 | 25|Prunus Padus defloruit. 21 22 Vicia Cracca. 26 a | iRanuneulus Flammula. 25 . 318 26 8
Achillaea Millefolium.
118 X 1780. | z781 | r782 | 1783. ] x78 1785 ] i: IV 22 VE "46. VI. 9 p Hieractum Auricula. -22 26 2 2s Papilio Argus. vi 26 27 Ivi. 18 Trifolium repens. ; 1oVVIl. 6,Vll. 4 Papilio Phalaena. 80! uc TA Dianthus deltoides. 20 28 12|Vl. 27 Pyrus Malus deflor. 22 36 12 Galium uliginofum. 25 2 | 14 Potentilla argentea. 22 34 Nardus ftricta. . 21 26 13 Feftuca ovina. — 21 26 13 rubra. 2x 26 Poa trivialis. 277 22| 15 Aira cefpitofa. r5 Cornus Ívecica. 29 2 20 Campanula rotundifolia. 15 Vl. 27 Silene. nutans. : 33 29 Sedum annuum. 29 23|' 94 13 39| 3o|Secale Cer. hybernum, 18| Vll. 5 13 Euphrafia officinalis; | 31195 Vitis vinifera. h. 23 NE. Ranunculus fceleratus. VH. 5 23 3o| Viburnum Opulus. : M. GROSSIFICATIONIS. UL 28 24 VI. 3o 15 VII. 2 26|Sedum acre. | 24 Lonicera Caprifolium. h. 29 25 15 p por 1 2 apilio |Mnemofine frequ. VH. 5 24 ur 2, S iita EAM : E 27 2 Ehipodhenis maculata. VI. 29 26 VII. r|Chryfanthem. Leucanth. oir Papilio IMachaon. Y VI. 3 3 Lampuyris INo£filuca frequ. 30 : Vicia fylvatica. 2 4 Cerambyx populaeuse VII x 3o Thymus Acinos.
o | 1781 | 1782
1783 vm
119
1785 E ossi I Vll. 4Pyrola rotundifolia. 4| Juniperus communis deff. | VII. 3 5 Cerambtx TERME 2| Vl. 26 Solanum Dulcamara. . 26 | rateegus Aira h. 2 27 Leontodon autumnale. 27|Vl. 3o Galium boreale. 2 ! Linnza borealis. 2 Ci(tus Helianthemum. 2st Campanula patula. | i 28 Anemone nemorofa dell. 3 Potamogeton perfoliat. 3| f. Spergulee atv. decidunt. 28 Arabis thaliana aruit. | 28 -«Feftuea fluitans. 3 28. Comarum paluftre. 6.Phalaena. vauvarra.
28 Robinia Caragana deflor. 9lisistto) Vk. 26 re Rofa canica. 3|VIl. 2 Valeriana officinalis.
B Allium fchoenoprafum. 6, Vl. 28 Veronica maritima.
2 27 - |Eryfimum officinale. -
29 ; - |Trifolium montanum.
29 B.RibisGrofful.condiuntur.
29 22 - |Scutellaria haftifolia.
4 Campanula glomerata.
30 Carduus heterophyllus. h.
30 Rubus idzeus. h.
5 f. Saxifragze granulatze m. 5 Melampyrum criftatum. 5 | | Silene rupeftris. 5 Ilatine Alfinaftrum. . 8o | Rubus idzeus. i2|V]l. x ) ] Scutellaria galericulata.
CELADEOAUETTS TUUM 120 k
"e
1780. | 1781 1784 | 1785
| VlIl.2 2
1782 | 1783 ^ VI. Papilio Hhyperanthus. ll. 2|Pzeonia officinalis. h. 7|Dianthus barbatus. h. Agroltis fpica venti. "Trifolium agrarium. Hieracium murorum.
| V Lychnis chalcedonica. h. 4
4
Qi -B. -E. 92
VI. 7 Verbafeum nigrum. 2/Polemonium czeruleum h. Papaver fomniferum. h. Epilobium angultifolium.
. |Achillaea Ptarmica. Agroftema Githago. h. Da&ylis glomerata. opis 'Tetrahit. 8.
14
2
2. Eon eum Sphondylium.
Vll.12| 21|VIL r9 12 Fraga vefca venum eunt. [Pap.Aglajaet Adippe frequ.
I4 | : Butomus umbellatus.
14
Mer OON ONUIL OI 1 Ut Jt etr
14 Origanum vulgare.
Anthemis tinctoria;
NS 12 j Campanula perficifolia.
3415238 9 28 I5 f. fecalina femi adulta. iun 19 29 Carduus crifpus.
1I - |Chenopodium urbicum.
15 II Geranium fylvat. deflor.
I5 "Triticum hybernum.
Papilio F'irgaureae frequ. Scarabaeus fafciatus freue
2T 14 Galium verum.
E 13 22 r7 "ae
18 20
I5
' [Thymus Serpyllum. 9f. Brafficae Rape feruntur.
18|Spirzea Ulmaria- I | Lyfimachia vulgaris. Lythrum Salicaria.
Sphinx
2 esce m
IOT ,
I780 | r781 | 1782. | 1783 | 178 1785 : 78 e Vir. 3 a buds Pinaft. in Orchide bif. VII. 14 toit milio uM frequens. 14 — »x le uphrofyne. 14 de ee Cinxid. —— ? d i M. MATURATIONIS. 14| Vll.9 4 VII. 2o|Prata fecantur. VH. 21 Cerambiyx: | Circharias. |vn. 14 14 26 I 22 24|B. Vaccini Myrtilli m. | - 14 Capfulze Rhinanti crepant. | IO 5 28 Hypericum perforatum. 15 5 Serratula arvenfis. 17 28 Spergula nodofa. 18 13 8 Centaurea Jacea. 18 Sagittaria lagittifolia. 21 8 Agroftis arundinacea. 17 II Gypfophila muralis. 9 Artemifia vulgaris. 9 Agri fecalini albefcunt, IO . |Papilio Ligamen. I8 28 a | iotachys paluftris. I9 r9 Leonurus Cardiaca. I9 29 14 Solidago Virgaurea. 22, - 2611 - 2225 - 31/25 - 31 |Fcenifecium fummum. II 29 26 lMufca eroffa. 26 22 Legumina Piforum cibo m. -UST Rad. Dauci cibis inferviunt. 22 27 B. Rubi Arctici. m. 24 29 16 p b. Chamsemori venal. | 14 15 31 IX. .5|Hieracium umbellatum. p | I5 15 3 Carduus lanceolatus. IUE 17 Bidens tripartita. - 19 PappusHypochser.m. volat. 19 Pisoni amph. aquat. | 20 Lilium bulbiferum. h. 2 1 B. Empetri nigri m. Tom. [. | PRAES,
. 122
1780
Vll. 31
TY Or 9
oU
i —ÓÀ—
II
Y gr |
|l. 2X|
23 24 12
piii | —
riga 1783 | 1784 | 1785 1!X. 10 . y 1o Vll. 12]]]X. x
16 4 16 16 16 9 16|Vll. 31 8 IX. 2 1 9 6 22 1I II 15| 16 IIX. 5
16VIL.24. | 13 13
- [B.Vaccin.ulig. venum eunt. - . JEpilobium hirfutum. h. [Ii europeea. Cerambuces et Leptura freq. Papilio C. album iterum. — Ahamni rurfus. Ar&üum Lappa. Rumex aquaticus. Gentiana boca: Erica vulgaris. B. Rubi idzei maturefcunt. B. faxatilis maturefc. f. Feftuc. ov. diffeminata. 1: elat. & rubrae m. B. Ribis alpini m. Papilio Semele. Echinopsfpheerocephalus.h Artemifia Abfinthium. T. Robinize Caraganse m. f.Epilobii anguft. erumpunt B. Loniceree Xyloftei m. Euphrafia Odontites. Sedum Telephium. Rad. Napobraffieze cibo m. . |B. Ribis rubri & albi m. Dr. Pruni Cerafi maturefc. Dr. Pruni Padi copiofe m. f. Phalar. Arundinacese m. f.Elymi arenarii colligenda. HX. 1o|B. Ribis nigri maturefcunt. Seabiofa fuccifa. MENSIS MESSIS. Initium meffis Secalis hyb. B. Ribis Groffularize m. f. Bromi fecalini m.
"ses -uaut0j snqmony *sroauauo1- f
-oqje spaqug siyenuj snepuoo [0g 2421x04 "suorum
shqnuiopaíd sunqraae[ suqno ;
"ug *suqe5j sniqnp srqo[tnzqnj [oy 1031405
"sneponed sriqeoj SHEAO ONERE * stiqeo su "now sr2uo[qo syrout 2» spjrArpur oy »mjfudo40321 "syfiaip. supof. e Spes Ed sipidm snqnonujg *smver -195 "soprd saepidjuo srduo[qo "or vopulyng 'sirqe]. sryejmounpod. snqmnonag *SnuniS) srqe[d snnov stvAO 0j t eyfuoadvs *e1gmato[ sujof *2 "sigeponad snv82183* s1j -Oqo[8 snqnongg *snqe[$ sep -idjno siv3usp-oyenur sionduge. [03 12020041] "snepon -ed srmueyTop $goqo[S .snquo -ny*smeroner snaqnj suqe[s sn -eprdjno smepnZueqnj srndio Top :949[21225
N *s:2nmsun sujof *q
qnom pod sva
-madr augue snquueorper
spxagar sire *oo1oqie o[nv2 *suqve[2 sneprdjno ^ si2uo[qo [oj imnpui
SUCH]
"Ujop syoSnr'smeAo suqnong *suqejd smepidjio sneAoqo '[op —:voopdnap
Afr [
$. IV. DESCRIPTIONES SPECIERUAR.
Radices omnium perennes funt, frigoris intenfio- ' ris impatientes.
Caules frutefcunt & in nonnullis arborei eva- dunt, omnes lactefcentes.
Rami — femper alterni uti & ramuli.
Folim — alterna & petiolata.
Pruflus vel feffiles vel pedunculati ; globofi vel turbinati.
1. Svcomonus. Folia cordata, fubrotunda AUS : tegra.
Frutlus feffiles.
. 2. NywPHOIDEs. Folia cordata, ovata, acuta, í integra , fupra viridia, fubtus glauca; palmaria usque pedalia.
Petioli compreffi, glabri , fpithamaei & uttia.
3. RELIGIOSA. Zrbor mediocris, tota glabra. ^ Rumi angulati, flexuofo - erecti.
Folia cordàta, ovata, cufpidata, finuata, in- tegra, parallelo- nervofa, elabra, raro fubtus glauca, bipollicaria, usque fpitha- maea. Cufpis faepe digitalis.
Petioli angulati, ftriati, digitales.
Frutius in ramulis fparfi, feffiles , folitari vel aggregati, glabri, magnitudine pata.
4. AsPERA. Rumi fubcompreffi, flexuofr, ftriati, glabri. Folia
D
2», E-I € US GENVS.
hj]
ENV
DISSERTATIONE BOTANICA
Confenfu Exp. Fac. Med, Up[al, PRESIDE
CAR. PETR. THUNBERG ;
EourrE Avnar. REG. Onp. pk Vasa.
Med. Do&. Profeff. Med. & Botan. Reg. & Ord. Acad. Caefar. Nat. Curios. Reg. Scient. Londinenf. Holmienf. Societ. Scient. Upfal. Patr.'Holm. Berol. Nat. Scrnt. Lundenf. Harlem. Amftelod. Zeland. Nidrofienf. Halenf. Nat. Scrut. Med. Edinb.
! C & Nat. Studios. Ibid. Membro 5 nec nor'Acad. Scient. Paris.
Monfpelienf. Agricult. Paris. Elorentin: & Batavin. Ind. Or- din. Correfpond.
Publico examini fubjicit ; ELIAS GEDNER, CunisroPHon: Fir. Fjerdhundrenfis, In Audit. Gutt. Maj. D. .XXT. Dec. MDCCLXXXVI. H. A. M. S.
VLOBSSIATEILUmIS LITTERIS DIRECTOR. Jou. EpMaN.
(*Q) *suond snyjnag o shT - Kg 'ojenyeo aAor[e oun onburnb vuruvy ' snyej -nounped snpgonbumb *[e) -'snipojudeutreq so[q
. "cuiady -ouour voovg -'supyiq sn[A3g —"uimjgAo uauier) "snje[nounped snpgrpenb '[e) 'sueurusg so[g
*suyeurunmy eurunog on3ixe *snqpe su[nqo|8 sro|vo o3jue2 ur
"opoux -enby ojusquunoop o[nvo *suq v[9 sjnjqo sneprioo enbiqo doy — :wjujnduf "ojpa1a opoonujg o[ne2 *srooen09 suq -e|d smuoe smeAo sueprooqugp oy ^ : v29p402 0322.19 *osloqie o[ne9 f spooer102 siiq -e[8 *sn3qo sicAo smepiooqug [op :syuopmauoq "suqeor '"snvinpuuqnj si2uo[qo sijepioo [oy : aod 'suqmygr suqionay 'stiq -e[2 smeprdjno suvAo suepioo "op | :zfoi18:24 "sione[a snjqnp stiqv]d smeAo sieprioo -[opy :s2protndulin : "Srjogus ui -03 smjqup srpungorqnj siepioo -oyp :s240u025$S
"sa4523u1. supof m 'efraipis simpof VIOWWIOWdS | OISLAIG TII 5$
* vyexyvo urepaenb uaurej ejuaurv[g : sa1e[noo[rq *svjvAo svjjunjip senp svieujug jounjny umgje3 -vjip eordv umnsurj winjuautv[rg ^Z pz e eumuv3s *snjejnounped snpgonbumb xÁ[eo) -sn[nojeur: so[g :3jo suenbaj vu -viodoog ondrije(T *3edexojrp epurourg o193991 -vwqo snieued or ojvp € ujouondrioJep 2722422 'j *02 *d-pgp d "quju] ^99e(q ur rroaoog "119qo[ -87) 3rpep urenb vj[ *im3uapr o1vTmA snqoroodg sHouas spieAIp ur sejied sriopp enbonb 2ov19397 (y
NT (y "1ngueru2A -ur wn[nor3dooar uropr emjur roumurag onbae roy -eux [nij o. (32 4jyounrg]) traK303puy 2y. ('snorg "ru -rupuaq x (ssuoruden) *rarpogeurz9 3n 9r. inxrur WIni1933r $27/p UT Ís9[I319] $//]p UI :sayuonjoqe so1op souuro s//j9 ur * winjrogur * ummonpe2 r[[mjtgp ux -U9DUTpU. (^mpoxqdeuuogp) ^onbuvu sz» ug
:1njunrdoar S3jUtIIVA 3p[VA soIO]fp 427] UT : "ungeud -uo2 *umpunjoiqny twumpuuz/2U)G :dWVOIH3q "erpenbagur *exopar 'e3eurumnoe *oup pypuSus
'snyrojur suus 1e *snxapgur * suje[uqng snjlg.
"sioA[eo aurpnaruSeur ^o[eAO. (2Ul40T) "LSIq 'sioÁ[e9 surpngrduo[ *e2233] * er mausum]or "WVIS
"unu X v11090)
'90352132 *2v) -nov *awjyepoooue[ *so[penbae 29i -pj :umanzed - $ [oA - £ qunmgunim "XAT1V 2)
pe get
2X9 UN
falcata ;
" gunflata : pumila: ey eftà irigona :
gertu[u
witida;
benjamima :
veflexa ;
racemofn :
retu[a ;
-
fol.
fol.
fon
fol.
: fol.
fol.
fol. fol.
fol.
fol.
fol.
—DEeUADU enn
oclongis falcatis glabris, caule filiforme radicante.
oblongis . emarginatis glabris fubtus punctatis, caule flexuo- fo radicante.
ovato - oblongis obtufis glabris fubtus reticulatis, caule decum- bente, fructibus pedunculatis.
oblongis acutis glabris fubtus reticulatis," caule decumbente ramis erectis, fructibus pedun- culatis.
ovatis obtufis glabris, caule erecto, fructibus umbilico tri- angulari.
oblongis cufpidatis glabris, frucübus globofis umbilicatis petiolatis,
ellipticis acutis glabris , fru&i- busretufo-umbilicatis feffilibus,
ellipticis obtufis glabris ; frucü- bus acutis feffilibus.
ellipticis obtufis glabris , ramis recurvis, frucübus globofis feffilibus.
elliptico-oblongis acutis glabris fubtus pallidis, ramis erectis, fructibus pedunculatis.
obovatis oblongis obtufis, ramis angulatis, fructibus feffilibus.
$. I.
Pss Anno r744 fub praefidio Dn. Arch. & Equ. a LINNE, de icu, Differtatio longe ele- gantiffima, quae Ficus Species 22 ab Auctoribus commemoratas enumerat, Ficusque cgwicue pro- proprietates, vires, & ufus fufius defcribit.
Cum vero eo tempore adeo parum notae ha- rum pleraeque effent fpecies, in remotiffimis ca- lidioribusque regionibus Indiae crefcentes, ut in Specierum Plant. Edit. fecunda Anno 1764, non nifi 8 Species determinari potuerit, poftque id tempus, opera indefefforum Peregrinatorum plu- res melius indagatae fuerint, fic ut in ultima Edi- tione Syftematis Vegetabilis Anno 1784, e 17 Speciebusibi exceptis, 15 numerare liceat diftin- &as; non inutilem nos DBotanicis praeftaturos | operam credidimus, fi Omnes huc usque notas Ficuum Species defcriptas fifteremus.
Dieno[fritur Fxcus, licet qua fingularem fuam florefcentiam valde variare deprehendatur, Flore incompleto, Staminibus tribus, Piflillo uni- co, feminibus nudis, inprimis vero Receptaculo claufo, interme floes recipiente atque fruflum formante, :
$. IL CHARACTER GENERIS.
REcEPTACULUM fubrotundum, carnofum, clau- fum, interna fuperficie undique tectum floribus.
D —— 24
123 o Sr |.1782 | 1783 | 1784 | 178 x T 8 ds des | daa Nerium Oleander. hr. Vll.2811X.23| Meffis Secalis hyb. fumma. . , j | [86 B. Rubi idzei venum eunt. IX.24lX. 9 13|l X. 27 B. VacciniiVitis id; venales. 26 í (Rad. Brafl. Rape venales. IIX.15 22]1X. 2 31 16. 8 Nox ferrea prima. 17 defl. Spirzea Ulmaria. 14 B. Acteze fpicatze m. 26 15i X. 14 29. 25 24 Flexus zeftatis: gradus Cal. fummus ro ad r5. | 16 B. Paridis quadrifolize. m. 16 f. Campanul:e rotundif. m. | 15 Pagilio Zintiopa. 18 Pap. Zdtalanta frequens. 18 | Phalaena: Zntiqua. 24 - — Wf. Spirzeze Ulmarize. m. 14 25 | — — |defl. Sagittaria fagittif. i. 29 25l1X. 8 20 27 X. rr|Secale hyb. vulgo feritur. 25 9 f. Myagri fativi decidunt. | 9 f. Feftucze fluitantis delapfa. f. 'Trigloch. pal. decidunt. IX. 9 | IX. ro HerbaSegetis prima. | M. EXSOLATIONIS. 35 25 1o 25 Colchicum. autumnale h. i. | IX. 1 [Solidag Virgaur.maturefc. 1-22 | 1-11 |IX. 16| 2-8 | 2-14 |Calorzettivusgrad.15.&ult. I 3o erm, Agri fecalini virefeunt. 4 8 130X. à jy Gelu multum nocuit plant.h 4 1 Nicot. Tabac. gelu lzeditur. 26 13 | 17 17|Pruina. 17 Solan tuber gelu deftruitur. 23 13 3o II 15|Autumnus frigore ficcatur. 15 Motac. alba agmina in[fituit. 15 exu | 22 Poma decidunt. ] 23 Lichenes vigent florentque. 2
hs
124.
1783
I
1780 | 178x | 1782 | IX. 21]X. 161X. 25 25| - IS : 22 16 23 26 18 OB 26 24 a7 21|- 27 27 25 2T AS 2 INS 15 17 13 5o 14 X X. 25 IXL. «| XLi39| XI. | XI. 2 9 Sic
j»-
1784. 25
[o]
| 1785 IX. 141X. 27 d 18g,Pari maj. ad aedes tendunt,
22. 28
fol. Tilize europzeze lutea. Fungi copiofe. B. Sorbi Aucuparise. m. M. DEFOLIATIONIS. fol. Tilize europ. cadunt. fol. Aceri Plat. decidunt. B. Cratzegi Arize m. fol. Quereus Rob. cadunt. Procellee diffeminantes. Alauda arv. agmina infatuit. fol. Betulsze albsé cadunt. fol. Populi trem. flavefcunt. Sorbus&Fraxin.lzete virent fol. Sonchi oler. gelu ufta . flaecefcunt. Ifol, Pyrus Malus dimittit. |Phalaena. gelatella. M. CONGELATIONIS.
Nix prima.
22 . 22/Tempeftas gelida ac nivofa. 16
Seges crefcit Cal. gr.7 ad 15 Jmberize nivalis.
M. BRUMALIS.
. go|Phalaena. brumata. Xl. 5Hiems gelida incipit.
7| Amnis Urbem noftram per- fluens glaciatur. Marearcemalluens gelatur.
Eunt amni more fluentis aquae.
Ovrnpivus.
138
Folia cordata, oblonga, bafilatiora, api- cem verfus attenuata, cufpidata, dentato-
fubundulata , glabra, afpera, patentia, Ípithamaea.
Petioli femipollicares. Frufius globofi, magnitudine fere pruni.
5. BENGALENSIS. Caulis fruticofus, teres, erectus,
totus glaber, orgyalis. Anni cauli fimiles. Folia ovata, integra, fubundulata, coriacea, glabra, nervofa, palmaria. Petiolus femiteres, femipollicaris.
6. ConDATA. Prutzx mediocris, totus glaber,
Rami teretes , fubrugofi, cinerei , eredto- patentes, ramulofi.
Folia verfus apices ramorum. & ramulorum approximata , obfolete cordata, ovata, acuta, integra, venofa, venis reticulatis, patentia, fesquipollicaria.
Petiolus teres , unguicularis.
Frutlus feffiles, verfus apices ramorum & ramulorum in axillis foliorum approxima- ti, globofi , magnitudine pifi.
7. STIPULATA. Cuulis lignofus, filiformis, decum- bens, rufefcens, elaber.
Rumi filiformes, decumbentes , inflexi, fti- pulati, rufefcentes.
Stipulae fparfae , fubulatàe, patentes ;' rufe- Ícentes.
Tom, I. K
7
$n
Folia bxeviffime petiolata, oblique cordata, ovata, obtufa, integra, fupra laete viri- | dia, fubtus pallidiora, reticulata, ungui- cularia , vel femipollicaria.
Petioli vix lineam dimidiam longi.
$. FALCATA. Caules filiformes, decumbentes, ra- dicantes , flexuofi, brunnei.
Rami filiformes, fimplices, cauli fimiles.
Folia oblique inferta latere altero anguftiore, oblonga, falcata, obtufa , tenuiffime ner- vofa, integra, labra, fupra viridia, fub- tus pallida, unguicularia.
Petiolus breviffimus.
9. PuNcTATA. Caulis parafiticus, longe fcandens, flexuofus, teres, rugofus , brunneus, craffitie vix cust fcriptorii.
Rümi flexuofi, laeves brunnei. Ramuli breviffimi.
|. .. Flia oblonga, obtufa, obfolete emargihata, . integra margine parum reflexo, glabra, fupra laevia , fubtus impreffo- pundata, | i. patentia & relibior ungujcularia usqu ..— *. pollicaria. Petioli breviffimi. : .. Fruflus obovati, magnitudine fere caricae. |.
1o. PuuILA. Caulis decumbens, repens, radicans, teres, rimofus, cinereus, glaber.
ZRami pauci, cauli fimiles.
. Folia ovata, obtufiufcula, integra, coriacea; | fupra laevia, viridia ; fubtus pallidiora,
1] 135
reticulata; glabra, pollicaria usque bipol. licaria.
Petioli femiteretes, unguiculares.
Fruflus petiolati, ovati,, glabri, magnitudi- ne pruni.
Pedunculi ftriati, reflecti, unguiculares.
31. ERECTA. Caulis debilis, parum decumbens, teres . rimofo - firiatus , cinereo - ferru- gineus, glaber.
Rami alterni vel fübumbellato - aggregati, erecti, cauli fimiles.
Folia obovata , utrinque parum attenuata , acuta, integra, glabra, fupra viridia; fubtus cinerea, reticulata: patentia, pol- licaria usque digitalia.
Prtioli fubtrigoni , fulcati , femipollicares.
Frutius in ramulis fparfi, pedunculati , ere- &i, fubglobofi, magnitudine avellanae.
Differt à Ficu pumila: NUNT. EL 1. Foliis majoribus, minus reticulatis ; te nuioribus. TUnw
. . Y . NU XSUEET abe. 2. Fruclibus minoribus, dulcioribus , edi. i libus. 43 vs 12. TRIGONA. Zfrbor fuperne foliofa. Rami teretes, rugofi, tomentofi. Ramuli breviffimi. Folia, ovata, acuta, integra, glabra, paten- tia, fubpalmaria. Petiolus unguicularis.
K 2
t36 Fruflus in ramis alterni, pedunculati, elo- bofi, magnitudine pifi majoris, Umbih- cus sriangularis. Pedanculi breviffimi, uniflori.
13. PERTUsA. Zhrbufculus. Rumi ftriati, patentes. Folia ovato-oblonga, fubcufpidata, integra,
parallelo-nervofa, glabra, digitalia. Petiolus teres, falcatus, unguicularis. Fruflus xacemofi, globofi, pifo minores. Umbilicus teres. à Pedunculi fructu breviores, reflexi.
14. NiTIDA. Canlis totus glaber.
Rumi ftriato-rugofi, erecto - patentes.
Folia elipuco - OVata , acuta, integra, pa- ralielo - nervofa, glabra, patentia, polli- caria usque palmaria.
Peiioli femitéretes, vix unguüiculares.
Frutius in apicibus ramulorum feffiles, glo-. bofi, retuli, magnitudine pif. |
T.
ECT BeNlAMINA. Zirbor mediocris, tota glabra. Rumi fiiato - rugofi, flexuofi , erecto - pa«. tentes. | Folia ovata, acuta, integra, glabra, paralle-. lo- CHINE patentia, digitalia.
Petioli fubtrigoni, vix unguiculares. Fruflus fparfi in ramulis , feffiles , globofi. 16. REFLEXA. Rami fiiato-rugofi, reflexi, cis
nerei, glabri. n
EEEETENS 137
Folia, elliptico- obovata ,. obtufa , integra, "parallelo -nervofa, glabra, digitalia.
Petioli cinerei, folio dimidio breviores.
Fruflus in ramis fparfi aggregatique , feffi- les, globofi, glabri, pifi magnitudine.
17. RAGCEMOsA. Jtumi teretes, laeves, ferrugi- nel, erecti. Ramuli fparfi, breves.
Folia, oblonga , acuta, integra ,. nervofa, glabra, fupra viridia, fubtus pallida, pol- licaria usque tripollicaria & ultra.
Petioli teretes , fulcati, femipollicares & pollicares.
Frufius racemofi,.. globofi , magnitudine fere pruni. 18. RETUSA. Rumi angulati. Folia obovato - oblonga, obtufa. ^ 3A $$ | Fruflus feffiles. j
19. DRUPACEA. Rami. teretes, falcaei. glabri . Éolia. fparfa, - obovata, acuminata , coriacea
integra , nervofa, glabra , fupra viridia,
fubtus cinerea, palmaria, H Petioli femiteretes , craffi, unguiculares. . Fruflus verfus apices ramorum fefhiles; ovati, e /; zugofi, glabri, magnitudine pruni, 20, Ixpica. ZIrbor maxima , vafiffima , tota z1idzisejabra: .5550* "v Tes, És Rami recurvi, inferioredopádiean el E6: i223 Filia oblonsa', acuminata cufpide obtufa
p
E Tn s.
138 muepeeemrermmen us
. integra, obfolete undulata, parallelo - ner- vofa, fupra viridia, dubiis pallidiora , fpithamaea,
Petioli femiteretes, cinerei, digitales.
Frutius aggregati hinc inde in ramulis, pe- dunculati, globofi, magnitudine avellanae.
21. RETICULATA. Rumi teretes, rugofi, purpü- rei glabri, erecti.
Ramuli fimiles.
Folia obovata, inferne attenuata, cufpida- a, fubangulata, dentata margine refle- xo, glabra, nervofo - reticulata, fupra viridia, fubtus pallida, patentia, palmaria.
Petioli femiteretes , cratli, vix ungviculares.
Fruflus axillares, pedunculati, globofi, gla- bri, pifo majores.
Pedunculus lineam longus.
22. SINUATA. Rumi teretes, ftriati, cinerei, ela- bri, erecti.
Kamuli fimiles.
Folia obovata, cufpidata, Vio dentato- angulata, margine reflexo, inferne inte- - grà, fupra viridia, fubtus pallida, nervo- fa, reticulata, glabra, patentia, palmaria.
Petioli femiteretes , fulcati, ungviculares.
Frutfius in ramulis fparfi & aggregati, feffi- les, globofi; nodulofi, glabri, piperis vix magnitudine,
23. CAPENsIs. Zrbor excelfa, vafta, Er Rami. patentes. . | om NV Folia ovato. oblonga, acuta, ngu den-
;
. E i ; l Ü " d gr i im
APER SPI A e PRREINACR K ol a à UMP Hl e AQ UMEN I RNES DW AERA
——À 139g
tata, glabra, fupra viridia, fubtus palli- diora, nervofa, patentia, digitalia.
Pedunculi femiteretes, pollicares. Fruflus fpari, pedunculati, turbinati, gla- bri, magnitudine avellanae & ultra. 24. HisPIDA. Fami teretes, ftriati, cinerei, glabri.
Folia oblongz, cufpidata, ferrata, fupra vi- ridia, fubtus virentia, utrinque fcabra ner- vis pilofis, fubfpitamaea.
Petioli fulcati, pollicares. Fruflus axilares, racemofi, turbinati, vil- lofo-hifpidi, magnitudine pruni. Pedunculi hifpidi, ungviculares. 25. HETEROPHYLLA. Caulis fruticofus, erectus, totus fcaber.
Rumi teretes , flexuofi, elongati, parum ra- mulof.
Folia oblonga, cufpidata, indivifa & finua- ta, dentata margine reflexo , fupra viri- dia, fubtus pallida, utrinque yr dam ner- H.ors. erecto- patentia, digitalia.
Petioli femiteretes, ungviculares.:
Fruflüs axillares, pedunculati, ovati, obtu- fi, hifpidique, magnitudine avellanae.
Peduncnli petiolis WA
26. Papica, Arbufcula. vix orgyalis , craffitie ad fummum - brachii , cinerea, rimofa , fcabra, ligno porofo, fpongiofo.
^oc Rami glabri, punctis albis oblongis notati,
erecti, flexuofi, retroflexique.
E
Y4o
Stipulae binae, oppofitae , feffile« , ovatae, acutae, ferrugineae, caducae.
Folia annua vel perennia, cordata, ovata, indivifa triloba & quinqueloba finubus ro- tundatis, ferrato - dentata, fupra. viridia, fubtus pallida, utrinque Ícabra, patentia, palmaria & fpithamaea.
Petioli teretes, fulcati, fubpollicares.
Frutius axillares, folitarii, pedunculati, tur- binati, magnitudine pyri.
Pedunculi teretes, breviffimi.
27. ToxicA. Crutex. mediocris. [ami teretes, elabri, ferruginei.
Folia cordata, ovata, acuta, finuato - angu- lata, incifo - lobata, denticulata ; fupra viridia, villofa; fubtus albo - tomentofa; fpithamaea & ultra.
Petioli teretes, firiati, fubtomentofi , pal- mares. |
Frutius petiolati, ovati, tomentofi, magni- tudine prumni. TN
Pedunculus. craffus , tomentofus, ungvicu- laris. MS
$. V. d. STNONTAMLA. —
F. fitomorus. — Ficus fycomorus : Linn. Syft.
Veg. xtv. p. 92r. F. uymphoides, | Ficus nymphaeifolia: Linn. Syft. Veg. XIY: p. 9215/0
—
L
F. reliciofa.
F. bengalenfis.
F. cordata. F. gumila.
F. Erctla.
F. trigoua.
F. gertu[a.
F, nitida.
F, benjamina,
&r ir UP
l— 14.1 Ficus religiofa: Linn. Syft. Veg. XIV. pag. 921. Ficus Bengalentis:
Linn. Syft. Veg. XIV. p. 921.
Tab, Diff. Noft.
Ficus pumila: Linn. Syft. Veg XIV. p. 922.
Ficus pumila: ae. Thunb. Flor. Japon. p. 33.
ejuronenfibus : NMametfuta , five Teika Katfura, vulgo Inu Itabu. Kaempf. Aanadts exot. fafc. v. p. 803. fig. p. 804.
Ficus pumila: Linn. Syft. Veg XIY. p. 922.
Ficus pumila B : Viu Flor. Japon. p. 33. 2
Jtabu. Kaempf. Amoen. exot. Fafc. v. p. 803.
Ficus trigona: Linn. Syft. Veg.
XIV. p. 922. ;
Ficus pertufa:
, "XIX, ps 922
Rhed. Hort. IVIal. T. 3. Tab. 56?
Itti- are- alou. Rhed. Hort. des
"8. ^69 t/55- 77
Ficus benjamina : Lio, , A Veg. XIV. p. 921. , ja
Ficus microcarpa Linn. £n "Veg. XIV. p; 922, - Iit
Linn. Syft. Veg.
Y40
Stipulae binae, oppofitae, feffiles, ovatae, acutae, ferrugineae, caducae.
Folia annua vel perennia , cordata, ovata, indivifa triloba & quinqueloba finubus ro- tundatis, ferrato - dentata, fupra. viridia, fubtus pallida, utrinque Ícabra, patentia, palmaria & fpithamaea.
Petioli teretes, fulcati, fubpollicares.
Frutius axillares, folitarii, pedunculati, tur- binati, magnitudine pyri.
Pedunculi teretes, breviffimi.
27. ToxicA. Crutex. mediocris.
[ami teretes, elabri, ferruginei.
Folia cordata, ovata, acuta, finuato -angu- lata, incifo - lobata, denticulata ; fupra viridia, villofa; fubtus albo - tomentofa; fpithamaea & ultra,
Petioli teretes, firiati, fubtomentofi , pal- mares. ;
Frutius petiolati, ovati, tomentofi, tmagni- tudine pruni. M
Pedunculus: cxaffus , tomentofus, ungvicu- laris. IR
nes cw 4 : SENONTELA. — ons F. fitomorus. — Ficus fycomorus : Linn. Syft. - " Veg. xtv. p. 92r. : F. uymphoides, | Firus nymphaeifolia: Linn. Syft. Veg. XIV: p: 92157:
—
4
ra
F. religiofa.
F. bengalenfis.
F. cordata. F. gumila.
F. Ercfla.
.F. trigoua.
F. gertu[a.
F, nitida.
F, benjamina,
————
14, Ficus veligiofa: Linn. Syft. Veg. XIV. pag. 921.
Ficus Bengalenfis: Linn. Syft. Veg. XIV. p. 921.
Tab, Diff. Noftr.
Fitus pumila: Linn. Syft. Veg XIV. p. 922.
Ficus pumila: ae. "Thunb. Flor. Japon. p. 33.
ejüponenfibus : Mametfuta , five Teika Katfura, vulgo Inu Itabu. Kaempf. Amaen. exot. fafc. v. p. 803. fig. p. 804.
Ficus pumila: Linn, Syft. Veg. XIV. p. 922.
Ficus pumila 8: 'Thunb. Flor. Japon. p. 33. "
ltabu. Kaempf. Amoen. exot. Fafc. v. p. 8e3.
Ficus trigona: Linn. Syft. Veg. XIY. p.922. -
Ficus pertufa : Linn. Syft. Veg.
. XIV. p. 922
Rhed. Hort. IVIal. T.3. Tab. 56?
Itti-are- alou. Rhed. Hort. dos
og. p'Ourt" 55. 2n9
Ficus benjamina : Linn. Syn. Veg. XIV. p. 921.
Ficus smicrocarpa : Linn. SyR
| Veg. XIV. p; 922,
7 051 4L 74 50 EMIORI" L1 B ar DU OT LAE
i e .di vi praeditus; fuccus hicce externe corro- dit, cofmetici inftar mundificat, odontalgiam à carie mitigat, & venenatorum Animalium mor[uris medetur; interne T'inctura füpitum, fu- dorem urinamque pellens hydropicis interdum prodeft, & immaturus fructus, noxio adhuc, fcatens lacte, tormina, colicam , diarrhoeam excitare folet.
5. Eru&tus maturi plerarumque Specierum; inpri- mis vero caricae, non palato modo grati, fed maxime 1308 Doce facile digeruntur, optime nutriunt, brevi pingvefaciunt, hepatis impri- mis. molem augeut, edulcorant, emolliunt, lubricant, urinam pellunt , alvumque leviter ducunt, in morbis itaque Pedionbl Nephriti- de, Stanguria , Obftipatione , Colica aliisque proficu atque non Rain ufitati,
m
ANIMADVERSIONES IN
'STRUCTURAM AC FIGURAM FOLIORUM IN PLANTIS.
AMPLISSIMI PHILOSOPHORUM ORDINIS Auctoritate A. D. XXL, DECEMBR. CIO IO CCLXXI. PUBLICO ERUDITORUM EXAMINI
SUBMITTIT
.M. JOHAN. EHRENFRIED POHL
Lipfienfis. . MEDICINAE BACCALAUREUS
RESPONDENTE
NATHANAEL GODOFREDO LESKE
Mufcavia - Lufato.
MEDICINAE CULTORE.
LIPSIAE,
EX OFFICINA LANGENHXEMIL SA.
fos asset Lai PA ve
$.L
Prooemium.
tfi tanta eft plantarum , in orbe terrarum ubivis occurrentium , varietas , tamque varia ipfarum, quibus fingule continentur, par- tium ftructura, ut, qui earum rite cognofcenda- rum cupiditate teneatur, facillime poflit & obfer- vandi difficultate, & experiendi moleftia deter- reri: nihilo tamen minus omni fere tempore haud pauci extiterunt , qui, uti effent omnino nature contemplande ftudiofiffimi, ita & in. va- ris plantarum partibus paullo curiofius confide- randis diligentiffime verfarentur. JInftütuerunt enim jam inter veteres alii florum , alii fructuum, alii foliorum , alii fructuum , alii B NEN ; ani aliarum partium. indolem , 'compofitionis item rationem, figuram ac varietatem tam fedulo in- dagare, ut, quaecunque ad accuratiorem harum cognitionem quodammodo pertinere. poflent , etiamfi forte minutiffima & jgnaris rei leviffima viderentur, penitus perquirere atque ex abfcon- ditiffimis Lond raro involucris in lucem protrahere ftuderent. Neque vero his quafi limitibus con- tineri circumfcribique fe pafía eft cura ac dili- gentia eorum , qui ad perfcrutandas ex omni ge- nere plantas & fingulas earum partes animum adücerent: fed ulterius adeo procedere tentavit. Etenim infuper etiam plantarum generationem,
145 Lagar |
incrementum, ejusque cauffas, variam loci natalis conditionem , tempeftatum denique in fingulas fere plantas vim obfervare coeperunt: atque hac obfervandi affiduitate fenfim effecerunt, ut, cha- rvacteres plantarum effentiales, claffes, genera ac fpecies diftinguentes effe, & ipfi intelligerent, & alios idoneis documentis edocerent. Ad haec infequente tempore accefferunt laudabiles recen- tiorum quorundam conatus, qui, diligentiori plantarum cultura & accuratiori fingularum in is particularum difquifitione adiuti, non modo priores: illas obfervationes illuftrarent. atque con- firmarent, fed & ipfi haud exiguo deinceps nu- iero augerent, multisque botanices partibus , antea plane obfcuris, haud. parum lucis affunde- rent. Qus quidem inventa omnia, quamquam longe utiliffima & rei phyfice atque inprimis bo- tanicae cultoribus gratffima & funt, & effe de- bent: adeo tamen in tanta botanices: amplitudi- ne, tantaque rerum, ad eam pertinentium , va- rietate, manca & imperfecta funt, ut, fi quis ea ex fcriptis botanicorum veterum & recentiorum colligere atque inter fe comparere velit , facile reperiat, permagnam in toto hoc genere adhuc fupereffe obfcuritatem, multis rebus vel plane nos latentibus, vel parum certi ac perfpicui in fe continentibus. Neque vero hoc eam vim habere debet, ut quemquam botanices. cognofcendae cupidum a via, non fine laude ac fucceffu a majoribus tentata, retineat & a ftudio veftigia eorum perfequendi avocet, fed potius eo valere, . utunumquemque, amoenitate hujus ftudii captum, ad ulterius progrediendi aifiduitatem acriter in- citet, qua res in hoc genere jamiam inventae emendari, .parum certae confirman , adhuc | obícurae
—á— 149
obfcurae illuftrari, multae etiam plane ignotae inveniri adeoque incrementa artis botanicae * nofiro quidem tempore altius in dies faftigium attingentis, novis ejusmodi animadverfionibus adaugeri poffint. Iam ficuti facile poteft intel- ligi, ad hoc tam lubricum , tamque difficile ne- gotium, fi fructuofum evadere debeat , requiri Viros, diuturno naturae obfervandae ufu jam éxercitatos , nec vulgari artis intelligentia in- flructos , qui verum a falfo, certum ab incerto diftinguendi judicio polleant: ita parum provectis 3n exercitationum botanicarum ftudio tironibus fufficere arbitror, fi, quae aliorum inftitutione "perceperint, & fua ipforum exigua obfervandi cura cognoverint, ea vel ad univerfam planta- rum, vel faltem fingularum , quibus conftant , partium notitiam adiuvandam pro virium fuarum tenuitate conferre ftudeant. Quare & ego, cum mihi nunc fpecimen academicum edendum effet, tale tractationis argumentum felegi , quod ad plantarum & inprimis foliorum indolem fpectaret , eamque animadverfionibus quibusdam illuftraret :. non, quo me credidiffem affecuturum fingularis doctrinae viros, ante me in eo tractando magna «€um laude verfatos, aut quo novitatis gratiam captans, quod illi neglexiffent, me praeftiturum elfe exiftimaffem , fed ut judicio atque confilio Magn. LupwicGn, Praeceptoris & Patroni pie devenerandi, excitatus , optima quaeque ex praecipuis fuper hac re obfervationum libellis €ollgerem, quaeque ibi de foliorum ortu , evo- lutione ac figura tradita reperirentur, comparan do perluftrarem &, quae cum rei natura, itemque éxperientiae indicio vel pugnarent, vel conve- nirent, exinde ad dijudicandum proponerem. Edom, 7,* L '
Gzronec UNSOMEND
159
Quaecunque igitut hauc in rem breviter in me- dium proferre vifum fuerit, ea hoc fere difputa- tionis ordine fefe exciplent, ut primum. prae- mislis quibusdam de ortu foliorum obfervatio- nibus , eorum evolutionem & humorum in iis- dem motum declarare inftituam: foliorum deinde expanfionem ac figuram, à coftarum divifione proficifcentem , indicare perfequar: denique mar- ginis differentiam , ab anaftomofi coftarum late- ralium pendentem, explicare ftudeam.
$. IL Folii delineatio in gemma:
Iam primum, fi arborum vel plantarum pe- rennium caulem & ramos accurate confideramus , eminentias quasdam five tubercula confpicimus , quae , ubi folia erumpunt, ibi plerumque in con- fpectum prodire. folent. Differunt inter fe ra- tione magnitudinis, fitus, figurae , aliarumque rerum , variisque infigniuntur nominibus, de
uibus omnibus cum tam copiofe & accurate Excell Bosrus *) in differtatione quadam expo-- fuerit, ut , quod addendum effe cenfeamus "i nihil habeamus, fingulatim hic ifta commemorare non attinet.. [n his tam vari, nec ineptis de- nominationibus , quibus iftae arborum atque plantarum eminentiae ab antiquis pariter ac re- centioribus auctoribus infigniuntur, ea maxime probanda. videtur appellandi ratio , quae nodos vocare folet, quippe quae notionem involuit ;: : j t et Ü *) Vid.- ExxxsT. Gorrros Bosz. diff. de nodis. plantarum. Lipf. Y747..4- p- 1t- ÍBrÀ
151
cum. natura rej aptiffime convenientem : quam ob cauffam etiam ab Exper. Bosio in laudata diflertatione retinetur... Iam fi iftos arborum & plantarum nodos vel externe tantum & leviter confideramus, quamquam ex ipfa, uti dicunt,
analogia, communique rerum naturalium indole,
ftatim colligere poffumus, cum nihil fere in omni rerum natura temere fL & omni pror- fus ufu deftitutum reperiatur, & eos haud dubie fingularem atiquem ufum habere , cui infervire debeant: operae tamen pretium fuerit , paullo curiofius iftum ufum cognofcere, & in quo pro- prie cernatur , Ap igiSndo judicare. Quod ut rite fieri poffit, relictis omnibus opera danda eft,
ut ipfa horum nodorum ftructura, & interior ratio penitus. indagetur. Qua in re tum cultro, tum maxime maceratione opus eft, quibus adminicu- lis adhibitis luculenter apparet, quasdam & in- teriorum & exteriorum fibrarum , caudicem, at- que inprimis corticalem ejus partem conftituen- tum, à fe invicem feparari, ac fecedere, quae iteruni deinde varia ratione inter fe conjungantur ac anaftomofibus uniantur. | Inter hanc fibrarum .feparationem obfervatur foramen quoddam , in quo fuccus medullaris , ex interiori caulis parte 'affluens , collectus reperitur, qui omnium jam 'delineatarum plantae partium, vegetatione inci- - lente, evolutionem praeltat; ex quibus omnibus aud temere concludere liceat, partes ad nova lormanda folia praecipue in lis YE latere, fuc- cosque ad eas nutriendas, atque fucceffive 'evol- endas in iis vel praeparari, vel, quod vero fi- milius elfe videtur , jam praeparatos contineri, Hi porro nodi, Ticet" omni tempore confpiciar- tur, inertes 2 peg sliuema, VEI per
: ; PEN "TM $e
152 3
totam hiemem quiefcere, nec ulli mutationi ob- noxii effe videntur. Idque de omnibus in uni- verfum valet, ad quamcunque demum partem plantae pofiti fint, fiquidem eodém modo ad caudicem, atque ad radicem pofiti occurrunt. Praecipue vero illi tempore vernali, cum plu- viae cadunt, calorque folis accedit, melius in confpectum prodeunt, intumefcunt, & integu- mentis ipforum feparatis, folia ramique ex iis: prorumpunt; id quod priora confirmat. Eft ita- que gemma tuberculum, fquamis cinctum, quod ex radice, vel ex trunco ad alas foliorum ex parte interiori corticis oritur, & delineatas plan- tae partes imperfectas infequentis anni in fe con- tinet, nutrit atque ufque ad, evolutionem fuc- cesfivam ab externis defendit injuriis. Duplex etiam folet effe locus, quo ille gemmae pro- rumpunt: etenim vel in alius plantis ad radices oriuntur , dicunturque turiones; vel in aliis ad alas foliorum in ramis formantur, & gemmae | proprie nominantur; prioris generis exempla ex- | hibent plurimae plantae radice perennantes; al- |
E
|
terius arbores & frutices. Utrumque genus Cel. | LixNEus fub hybernaculi notione compledtitur , ^ quam in Philofophia fua botanica *) ita definit: | Hiybernaculum efl pars plantae includens herbam | embrijonem ab externis injuriis ; eflque vel bulbus
vel gemma ; ille caudici de[cendenti , haec caudici | afcendenti infidet, Quo quidem in loco cum | Vir Cel. nullam turionis mentionem fecerit, cum- | que bulbum huc retulerit , qui faepe ut radix | folet confiderari: primo intuitu notionem bulbi
haud fatis apte explicaffe videtur. Cum vero,
» Edit. Holm. 1751. 8. P. 50. n. 85.
T-— 151
ut ex facta ab eo diftinctione bulbi, hujusque illuftratione patet, notio bulbi & turionis'ei una eademque fit; cum porro in utroque pariter a€ in gemma, fpeciatim fic dicta, contineantur ru- dimenta plantarum, uti communis.omnium aucto- rum in gemma definienda. confenfus confirmat ; patere arbitror, hanc difcrepantiam adeo levem effe, ut LINNAEO hac quidem in re utique pof. fimus affentiri. | Singulas autem gemmas, prae- cipue foliiferas & floriferas, multis modis inter fe differre, non attinet prolixe hic oftendere, cum yaria earum differentia ab alis praeclaris viris jam fatis perfpicue, & accurate explicata fit, *) & ad praefentis inftituti rationem. non nifi gemma- rum foliferarum notitia pertineat, Ex ifüs au- tem omnibus, quae difquirendi foliorum ortus cau(fa differuimus, baud obfcure apparebit, eo- rum rudimenta. in gemmis delineata latere ; cujus rci illuftrationem MA rLPiGHIUS **) & GnE- wIUS ***), quorum fumma fuit in difquirenda. plantarum Íítructura diligentia, nobis .exhibue- runt. Ortum enim inprimis ac. evolutionem gemmarum , nec non ftructuram fquamarum, eas cingentium, porro ufum, qui quidem in parti- bus comprehenfis a frigore defendendis, & contra alias rerum-externarum injurias tueiidis, potiffi- mum pofitus eft, perfpicue declararunt ; dimul- que obfervarunt, eam eífe gemmarum rationem,
*) Ulteriorem gemmarum divifionem vid, in Magn. Lupwzie Jufl. regn. veget. Pp 1757. 8. p. 202. & Lxxw. l. c. p. 55.
**) Conf. Manc. Marrranir ian. plant. Lond.
1675. fol. j e) NrukEw. GREW 4natomy of p/ants. » fol 1652. ffs I ERN N^ Te a . PT E Ld
P. : ^
[54 —
utin modo plantas, uno anno proótrudendas ; contineant, fed etiam rudimenta gemmarum , 1n- fequenti demum, & tertio adeo anno evolvenda- rum, in fe compléctantur. Quibüs. obfervatio- ribus cum' veluti aditus ad interiorem. gemma- rum compagem eflet patefactus , ali ulterius pró- gredi tentarunt, & cum fingula velut ex pulvifculo excufliifent, eo perveriiffe fibi vifi funt, ut tertit anni ramos 2c folia tota; gemtiis ibietafls oeulis armatis fe perfpexiffe, quin adeo plura detexiffe contenderent. Ex his praecipue. Cl. UrtMaRK *) laudandus mihi videtur, quippe qui occultani hanc plantarum metamorphofin ita explicare, atque obfervatione diligenti confirmare infütuit,
"ut generationem fexennem efle, five gemmas
fex annorum fimul delineari , Ponte dt quae res, num ab omni prorfus dubitatione libera fit, ulterior obfervatio docebit. Sed redeamus ad noftram de ortu gemmarum difquifitionem , ad "quarum quidem formationem etfi corticem. re-
quiri antea diximus ; monendum tamen eft & hoc, |
eam non poffe iaedul lae acceffü carere, quippe quae nutrimento, ex fuccis, per corticem plan-
tarum elaboratis , Foliedtos ad protrudendas: novas partes apta p dadatag: Vasig enim adfunt,
quae id probare videantur; primo foramen illud ad ortum gemmae in caudice pofitum , quod paullo ante commemoravimus , quodque, fi cor- tex ramuli ibi feparatur , medulla repletum 1 inve- nitur; deinde infertio ramulorum ac gemmarum in alias arbores, quibus , fi cum fücceffu ifta res fieri debet, aliqua pars hujus fucci medullaris
*) In differt. de prolepfi. plantarum. Upfal. 1760. quae & inferta eft Vol. VI," Ameen. Acad. Linn. p. 324.
VAM i
**
— — 155
adhaereat neceffe eft. Haec duo fi quis rite per- penderit, & inter fe comparaverit, facillime, ut arbitror, perfuaderi fibi patietur, ortum gemma- rum fimul ex medullari parte. effe repetendum. Sed ne quid fponte videamur praetermififfe, quod
.ad primam hanc difputationis partem requiri fuo
-
jure poffet, breviter etiam monendum eft de
tempore , quo nodi, hucufque explicati, prae- cipue in radice, priusquam turiones formentur, exoriri incipiant. Solet nempe iftorüim nodorum ortus in id fere anni tempus incidere , quo & gemmae jam adoleviffe reperiuntur, & nova ad ulterius plantae incrementum opera ab ipfa na- tura videtur adhiberi. Itaque non autumno tan- tum id evenit, quo, propter deficientem folis ca- lorem redeunte caulibus, & foliis marcefcend? ne- ceffitate , radix fub tewa novas rurfus colligit vires , efficiendi turiones & rudimenta plantzrum, limitibus fuis ufque ad evolutionis vicifituainem eomprehenfa; fed per totius omnino vegetatio- nis temptiis nodorum ortus producitur. , In gem- mis vero ramorum res qnodammodo aliter fe babet. Hae enim in aliis foliorum hujus anni
tanquam eminentiae minimae fimul tempore ver-.
nali protruduntur, & per aeftatem totam parum nutrimenti acquirunt, quoniam fucci, tunc prae- parati, ad nutritionem partium perfecte evoluen-
darum impenduntur; unde fit, ut ad veris fe-
quentis ufque initium quiefcant , nec ulteriorem poffint praeftare evolutionem, nifi vel deftructio foliorum perfecte evolutorum, vel ubertas nutri- menti efficiapt, ut hac aeftate expandere fefe co- gantur folia, in gemmis infequentis anni laten- tia; quae fequente demum vere effent perficienda. Quae quidem omnia, hucufque in medium a
L
*
156 nobis prolata, etfi adeo vera & accurata viro- rum clariffimorum obfervatione comprobata funt, ut non fine temeritatis fufpicione in dubitationem poffint vocari: nihilo tamen minus ita comparata funt, ut ratio, fecundum quam ifta omnia fiant, demonftratu longe difficillima maneat. Nam quicunque ad eam indagandam ftudium mentem- que contulerunt, i1! fere hoc tantum animadver: terunt, nil nifi cauffas occafionales ad evolutio- nem partium, in gemmis latentium, praeftandam requiri, 1d quod propolito gemmarum fecunda- rarum exemplo , intelligi poffe contenderunt. Quamquam autem ifta rationis demonftrandae difficultas, fecundum quam commemoratae no- dorum gemmarumque viciffitudines eveniant , non fufpectum reddit obfervationum experientiae- que indicium , quo nixi hucufque oftendimus, fingulas ;in gemma latentes partes fenfim expli- cari: alia tamen fuperelt, nec fane levis dubita- tio , fcilicet de eo, num etiam gemma per fe nodum poffit, & integram plantam protrudere, Cüm enim, uti neminem, nifi in rebus botanicis plane hofpitem ac peregrinum, latere poteft, aliae gemmae folia, aliae flores, aliae utrumque contineant, in nulla vero radices primordia. ze-, periantur: quidam inde dubitandum effe exifti- mant, an jure dici, defendique poffit, in gemma totam plantam ineffe delineatam, minimam illam quidem , fed tamen plane perfectam. Et fane non prorfus contemnenda videtur ifta quorundam dubitatio. Verumtamen cum ramulus plantae vel cum floribus & foliis, vel folia fingula etiam fine radice, tamquam partes toti fimiles, confideran- da ac medullari fucco repleta fint, quo adiuvante vel minima pars plantae cujufdam propagari ac
t anÁÁ— 157 radix protrudi posfit; cum porro experimenta ab Excell. Viris, Worrio, 'Tuumnioi0 *) aliis- que inftituta probent , ex fingulis foliis citri, fi- cus aliarumque plantarum gemmis ac foliis , ad- dita nutrimenti & culturae bonitate, arbores totas efle ortas ; facile patere arbitror, omnem iftam
dubitandi rationem evanefcere, vereque, gemma
integram contineri plantam , defendi poffe, quae, accedente calore alusque causfis externis adivuan- tibus, evoluatur fenfim atque expandatur.
$. III. Evolutio folii fucceffiva.
His itaque de ortu foliorum praemiffis , * tra- &ationis noftrae defcriptio exigit, ut nuac paullo difünctius oftendamus. quomodo fingula folia , vel minima , gemmis delineata , redeunte tem- pore vernali , motisque per caloris vim fuccis, evolvantur, mutentur, & tela cellulari fecum trada , in membranàm expandantur , nutriantur & plantae ufui inferviant. Priusquam vero ad ipfum hujus evolutionis modum defcribendum accedimus ; refpondendum effe videtur ad quan- dam dubitationem, hac in re nobis occurrentem, cujus fere fumma eo redit, ut quaeratur, utrum Íolu fieurà, quacunque demum fit , jam penitus
*) Vid. Lupw. PurrieP Tuüwmwios Perfuch eimer gründlichen Erlüuterung der. merkwürdigflen Begebenheiten in der Natur. &c. HAvyE 1723. 8. 2tes St. p. 110 fq. ubi experimenta , quos modo & a quibus cum fucceffu inftituta fmt, ratione ortus arborum ex foliis & gemmis, multa:& idonea referuntur. EA
"
"m wh
bas E t. ao ins "T
E
ej
«1:58
in gemma delineata contineatur, an in evolutio- ne, vel poft eam formetur? Liceat ergo huic rei paullifper immorari &, quid fufpenfis utrinque rationibus contendi polfit, breviter perpendere. Primum quidem, fi tempore vernali eirca incre- mentum gemmarum oblervationes inftüituimus ,
figuram foliorum perfecte delineatam deprehen- dimus. Diffectis enim eo tempore gemmis, e. g. Acfculi hippocaftani, ablatisque fquamis folia multifda , quamquam minima, jam in confpe- cum prodeunt , uti & in bulbo tulipae folia jam formata apparent. | Cum vero tunc temporis ve-
geratio plantarum jam incipiat, ac evolutio gem-
marum, & foliorum aliqua ex parte Jam praefte- tur, figura Senh eorum cum forma, quam tem- pore autumnali praeteriti anni habuerunt , VIX conveniat, fane judicandum videtur , indus perfectionem a progreffu temporis pendere. Qua in re potiffimum MALPIGHII auctoritatem fe- quendam effe puto, quippe qui fucceffivam fo- ]iorum evolutionem ac mutationem a primis ims ; tiis usque ad expanfionem perfectam tam clare demonftravit ;' iconibusque illuflravit, ut lucu- lenter pateat, "figuram foliorum , quae Fe for- mationis in gemma fuerit, a figura , tempore evolutionis; & poft perfectam expanfionem Orta, tam diverfam effe, ut, quicunque autumno ru- dimenta e. g. foli Iuglandis, Hippocaftani, cum folio earundem arborum fequente aeftate com- paraverit , nullam fere fimilitudinem | inveniat, 1mo vix ejusdem arboris, vel plantae effe folium | fibi perfuadeat : id quod & Salicis, Quercus, Ulmi, aliarumque arborum folia comprobant. d
*) In lib. cit. p. 22. fq. t. IX. fq. ds w
tata at man 159 i^
ES
Si quis itaque MALPIGHII icones, &obfervatio- " nes de fucceffiva gemmarum mutatione accura- te cum fuis ipfius obfervationibus contulerit, fa- J cile reperiet, in definienda figurae foliorum cauf- M . fa tam parum dubitationis relinqui, ut fere cum | certitudine contendi poffit, figuram eorum a pro- greffu temporis, calore majori vel minori, aere. & tempeltatum varietate pendere, eamque evo- lutione fucceffiva mutari & perfici, fimulac omnis
«
v
nütritionis vis ad eoram expanfionem impenfa | ^. fuerit. "Ne'véro cui videantur haec cum priori- — ^ ^. bus minime cohaerere, quibus nempe figuram m foli a prima delineatione pendere alferüimus : à fummam fententiae noftrae pauciflimis repete- d^ inus , eamque eo redire dicemus , ut contenda- 1
mus, datat quidem effe ab origine conftantem aliquàm figuram *), eam autem, minimis nunc eorum partibus increfcentibus , tam evidenter di- n. Verfam effe 'a priori eorum forma, ut nuac prote fus eadem habere vix poffint. | Ín qua fententia, quid contrarii, quid dubil fit; nihil fupereffe vi« detur. 'Sublata igitur hac dubitatione, ipfe evo- s Mm lutionis modus eo clarius poterit oftendi, dum- "n modo primum: ad nexum folii cum caudice bre- viter àttenderimus. Unumquodque folitum e cau- dice egrediens, nodo quodam feu bafi, fi ita li- Y
-€et dicere, inftru&um effe, dubitari nullo modo : ; poteft; $. antec. cum id non folum in majoribus: E
ac petiolatis, fed & minoribus atque feffilibus. L
*) Cui fententia etiam illud fávet, quod folium, m
. parte fui aliqua, vel erofüm, vel abfciffum prorfus. r
nunquam prifinam nativamque formam accipit, ' AR
1 nulla prorfus reproductionis vis fefe manifeftet, — E — . quod quidem probat primo jam ortu certis limiti-- E —— — bus circumfcriptam folii cujusque formam effe.(U.) :
ETT —
manifefte appareat. | Hoc tuberculum, ex fibris corticis , contextu cellulari intertextis ,- compofi- tum, fenfim attenuatur, ac vel 1n petiolum plus minus craffum mutatur, e quo fibrae & vafa, in eo collecta, feparatim fecedunt, fefe varia ratio- ne diltribuunt, & coftas fic dictas efficiunt, quae in membrana folii ulterius diftribuuntur; vel fta- tim polt eruptionem vafa haec 1n membranam abeunt, qua de re, ad tractationis noftrae feriem non adeo pertinente, alio, loco commodior erit exponendi occafio. Jara videamus de ipfo evo- | lutionis eventu, circa quem relictis omnibus mo- nendum eft hoc, omnes illas cauffas, quae fuc- cos, plantis nutriendis aptos, humi vel in aere elaboratos, perficiant & evolvendis gemmis effi- caciffime inferviant, hoc fuum negotium non re- pentino aliquo impetu, fed lento veluti gradu praeftare, ita, ut vafa ac contextus cellularis non nifi fenfim expandantur , fugantque fuccum, ad nutriendas partes praeparatum. Quemadmodum autem totum hoc evolutionis negotium ab initio tam lenta fuccedit , ut per plures feptimanas, praefertim fi ficca tempéftas accefferit, gemma. rum incrementum vix fentiatur, quamquam ipfa vegetatio. non. prorfus interim ceffet: ita poftea calore folis adjuvante, pluviisque opportune de- cidentibus , faepe nutrimentum una nocte tam large praeparatur, atque. per vafa ad gemmas ad- vehitur, ut.Íquamae, a mole aucta diftentae, de- cidant & folia, perfectionem jam attingentia, tam celeriter prorumpant , ut arbores , frutices atque plantae perennes, praeterito die nullis inftructae fo!iis, altero frondibus ornatae appareant. In quo quidem ftatu perfiftere, crifpata primum, nec perfede evoluta videntur , faltem. non tam
*»
Mt a T eI A n 161
&elere incrementum capiunt ut antea; fed fuc- ceffive crefcunt, usque dum, una alterave fepti- mana praeterlopfa, pro tempeftatis varietate ul- terius expanduntur, & juftam magnitudinem con- fequuntur, quo f: &o officio fuo demum rite fun- guntur, circulationem fcilicet & praeparationem humorum adjuvandi, ne folia & planta marce- -fcant. Sic per totam aeftatem, nifi variis injuriis laeduntur, usque ad autumnum perfiftunt, nec magnitudine augentur. Quoniam enim ingruen- te autumno vegetatio in omnibus plantis definit, fimulque & fuccorum ubertas imminuitur, & co- loris mutatio infequitur, & rigiditas augetur : exinde accidit, ut propter attenuatam humoris nutritii copiam vafa petioli foliorum collabi, fen- fim ficcitatem accipere, a fibris rami feparari & marcida decidere incipiant. Quod ubi evenit, in id inprimis attentio dirigenda videtur, ut confideretur, utrum in fuperior parte, an in margine foliorum marcefcendi initium fiat; item- que, utrum folia omnium ac 'Bngularum arbo- rum decidant, an vero in quibusdam perfiftant. Iíta autem marcefcendi decidendique | neceffitas » variis. atficere folet folia coloribus: alia enim, ut pyri , pruni atque mori folia colore luteo & aurantio, alia, ut corni, forbi folia rubicundo imbuuntur : alia. contra vanegatum, alia palle- Ícentem , alia dilute viridem colorem accipiunt, qualis maxime in fraxini folus exiftere confuevit. Quod ad cauífas, quibus iftae mutationes pro- ducuntur, attinet, non parum eo conferre vi- dentur atmofphaerae mutationes, inprimis nimia viciffitudinum & ingruendi & transeundi celeri- tas , aliarumque laefionum vel. morborum, V. C.
ab tnfedlis effici folitorum, injuria. "Hinc 6 gis
Bb 5" ameet |
quoque aeftate , fi aeftas paullo diuturnior plan- tas a&ecerit, Ton ficcata folvuntur bafi fua & decidunt; id quod & accedente frigore nocturno accidit, ut de his omnibus Excell. MURR AY. in tractatu quodam perquam accurate expofuit ea- que obfervationibus, afe inftitutis, illuftravit. *) Quo nunc facto itefum prifüna reitituitur novVo- rum, ut fuperius dictum eft, nodorum praefen- tia, adeoque, ficuti fit in omni vegetatione, ata & hic, unde ceperant, ad eundem redeunt omnia circulum.
$. IV. Structura. foliorum. exponitur.
Explicata hucusque foliorum evolutione , nunc rei naturae pariter ac defcripto tractationis | noftrae ordini confentaneum eft, ut ipfam folio- rum ftru&uram illuftrare &, uade ea oriatur, at- que in quo cernatur, exponere ftudeamus. Quod ut eo diftincüus fieri poffit, quaedam omnino de fabrica partium , plàntam conftituentium , bre- viter praemonebimus. Ex fibris. nempe, qua- . yum primordia , ut in animali corpore , oculos. fugiunt, **) varia ratione difpofitis: ac inter fe
? Vid. xo. Axbx. uvRRAY Cominentationem matu- ram- foliorum. de arboribus cadentium eXpeuden- tem; quam graelegit 4n. Acad. scient. Gótting. conventu publico. d. 4. Mai. inftituto ,, |. cujus. ex- cerpta leguntur 7 den Gütting.. dn: . von ndis Sach. 56. St. 4. GP "T.
um Vegetabilis. fbrae «c ortum ENS omnino P fcurum , atque incognitum nuperrimis, edwigii: Viri Tlufiriflimi i in incrementum Phyfiologiae ve-
S2 T1315
Matin ran vire | 163
€onnexis, oritut fimpliciffima plantarum fabrica, ad membranaceam faepe indolem accedens. Hae fibrae , quas intercedunt vafa ac contextus cel- lularis, cuticula feu epidermide ac cortice tegun- tur, ex quibus omnibus inter fe connexis ac ef- formatis partes plantarum fingulae componun- tur, & ad vegetationem aptae redduntur, in qua nutritio & vita plantarum , fi ita dicere lubet, vere confiftit. Recenfitarum jam partium ubi- que, fere fimilis fibi, & fequens deprehenditur fucceffio. Sub cuticula nimirum, quae, dum maceratione feparatur, cuticulae animalis cor- poris tam fimilis eft, ut difficillime ab ea diftün- gui posfit, pofitus eft ubique contextus cellula- ris , vafis mirum in modum aintertextus, humo- ribusque repletus , qui nomine. parenchymatis innotuit, & cum cuticula fimul fumtus, corti- cem plantarum efficit... Ec humores quidem par- tim in. vafis progrediuntur, quae intertexta effe notavimus. Vafía vero, humores continentia , ad ligneam & denfam atque in quibusdam parti- bus ad cartilagineam tantum indolem acceden- tia, permagno adfunt numero, eaque diftribuun- tur, colliguntur iterum ac connectuntur varia ra- tione, id quod niotum humorum quam maxime adjuvat, ita, ut, fi anatomica hac in re disqui- fito fufcipiatur, totae propemodum plantae ex vafis meris compofitae effe videantur. | Haec va- forum collectio corpus fic dictum lignofum effi-
getabilium. nati , curis fatis uti videtur, & clare expofitum habemus, qui nempe ab obftru&ione & coalefcentia ductulorum tenerrimorum oritur; de quibus uberrime difputandum adeas , Virum Clarifs. ipfum, in Difs. eius. de Fibrae vegetabilis & animalis ortu, Sect, I. 4 Lipfiae 1789. (U.)-
T " Nn AA.
164
cit, quod in majoribus inprmys plantae parti- bus, v. c. in caudice, egregie confpicitur, ubi fimul vaforum etiam fibi fuperimpofita. ftrata
animadvertuntur ; nec multo a fe invicem labo- .
re feparantur, quia fingula, intercedente illa te- la cellulofa, 1nter fe connexa funt. fed ficuti in corpore humano , ita & hic illius telae aliqua re- peritur diverfitas. Quum enim vafa, fic com- pofita, medium quoddam cavum cylindricum fere relinquant ; hoc longe fubtiliore tela, albo plerumque colore praedita, repletur, quam me- dullam dicimus, in qua praeterea tenuior, & nu- triendi facultatem habens continetur liquor. Haec omnino ad fabricam folidarum plantae partium Ípectant; an vero folia eandem habeant cum re- liquis partibus ftructuram, curatior nunc décla- rabit indagatio. . Negari quidem nullo modo poteft, quaedam foliis contingenter ineffe, quae aliquam eorum ab aliis plantae partibus diverfi tatem innuere videantur; cum v. c. folia partim caulem ac radicem mollitie, partim florem craf- fitie fuperare deprehendantur. *) Attamen quo- niam obfervationes & experimenta fatis often- dunt, cuticula fuperinduci parenchymatis flrata, multis intertexta vafis , varia directione difpofi- us, elaborationem , depurationem & perfpiratio- nem humorum iuvantibus, ac medullari fucco repletis: exinde haud temere concludendum ett, firudturam foliorum cum reliquarum partium : plantae *) Vid. Magn. AxTON. GVILIELM. PLAZ Diff.folio- rum in plantis hiftoriam expouentem , Lipf. 1740. . p- 21. $. 10. quae & continetur fingulari libello, qui infcribitur: Organicarum in plantis partium hifloria phyfiologiea , antehac [eor[im Surat expofita, nimc curatius vevifa €? auta, Lipf. 1751.4.
— — 165 plantae ftructura convenire. Neque minus hoc inficiari volumus, folia quoad ortum a caeteris partibus differre quodammodo videri, cum non, uti flores ex interiori medullari parte folum, ligno- fo corpore disrupto, prorumpant , fed ex fibris, a cortice fecedentibus , quaedam parenchymatis ftrata fecum rapiant , in petiolo cogantur, & in membrana diftribuantur. Id vere ita fieri, con- firmat maceratio petioli in aqua, quae illas fibras a cortice & libro fecedere, ftratisque, ex paren- chymate deductis, vafa formari , clarisfime no- bis oftendit. Verum ne hoc quidem gravem ali- quam difcrepantiam efficere putandum eft. Nam
fuccum iftum medullarem, omnes plantae partes
Íormantem , etiam ad ortum foliorum multum conferre, adeo extra omihem dubitationem pofi- tum eft, ut, non nifi conftant sfimo experien- tiae indicio prorfus repudiato , négari unquam
osfit. Ramulo enim a cortice feparato, foramen jam fupra $. II. commemoratum, confpicitur , per quod medulla ad folium in gemma delineandum
affuit, praeter quod duo alia minora foramina
reperiuntur, per quae fila medullaria ad bafin petioli penetrant , feque cum fibris ejus conjun- gunt. Comparatis his inter fe momentis appa- ret, medullam cum fibris five vafculis fimul ad formationem foliorum concurrere. Vafa enim, in petiolo collecta, interdum ex nodo fimplici, qui quidem ex cortice fit, interdum ex interiori arenchymatis lamina , corpus lignofum refpi- ciente & liber dieta, oriuntur. Hoc autem nun- quam fieret , nifi fuccus medullaris corporis li- ofi fibris vires fuppeditaret, fecedendi a cotir- ce & nodum efficiendi, ex quo folium & gem- ma fuo tempore formarentur. Univerfam. hane
Tom. I. M
firucturae rationem optime nobis patefacit mace- ratio foliorum in aqua, qua in re, julta enchei- refi adhibita, fingulae partes , ea componentes, perluftrari poffunt. Cuticula enim, nii cum parenchymate nimium concreverit, feparatur, parenchyma ipfum diffluit, putredine refolutum; & váfa cartilagineae fere indolis, fic dictum rete foliorum confütuentia, remanent *).
$. V. V'aforum in foliis natura € diretiio.
Haec nos quafi manu ducunt ad confideran- dam vaforum direcionem, quibus perluftratis quaedam de eorum officio, nec non de humorum, qui in uis moventur , indole adiciemus. |Quo- niam multorum foliorum rete iu duas laminas ope macerationis dividitur, quae intercedente tela cellulari a fe invicem feparantur, prout fcili- cet haec plus vel minus molls adhuc, & fucco repleta eft; non defuerunt, qui analogiam quan- dam inter vafa corporis animalis & vegetabilis inveni exiftimarent. | Vafa enim unius laminae pro arteriis, quae humores adveherent, alterius pro venis, quae reducerunt, habuerunt, indeque, circulationem humorum in plantis eodem plane modo, ac in animalibus fieri, ftatuerunt. Quam ineptum vero fit tale quid defendere, unusquis- que tanto intelligit facilius, quanto fuerit rerum naturalium & plantarum inprimis cognofcenda- rum ftudiofior. Partim enim ftructura vaforum,
*y. Hujus rei nec non encheirefium adhibendarnm ulteriorem explicationem vid. in Magn. Lon- wiG, lib. c. P. II. p. 213. fq. ,)
Lamm tens nt 167
partim cauffae, motum humorum excitantes
eumque Bin ortés : in utroque plane diverfae
funt. Corde fcilicet , quod in animalibus ob mufculares fibras propellit adductos, collectosque humores per arterias, pariter ob mufculofam tu- nicam fuam ad eos ulterius promovendos aptas, in minora vafa, ex his per minima ad varia vifcera, in quibus fubtiliores humores, nutrien- dis variis corporis partibus deftinati, praeparan- tur, fuperflui feparantur & excernuntur , corde, inquam , plantae prorfus deftitutae funt. Suctio- nis enim vis ob cellularem ftructuram major eft in plantis quam in animalibus, qua opitulante attractos ex terra & aere humores nutritios evol- wunt ac praeparant ita, ut ad confervationem ipfarum aptiores reddantur. Cum haec ita fint,
vafaque potius cartilagineam quam aliam indo- lem habeant, denique cum & experimentis conftet, per eadem. vafa defcendere humores ,
per quae afcendere foleant, patere clariffime ar- bitror , directionem vaforum ac indolem. humo- rum, in lis movendorum, plane aliam in plantis, quam in animalibus effe debere. Quod ad pri-
| mum attinet, cum ob fubtilitatem partium pauca
cultro disquirere , falem non diftincte, liceat; maceratione fane opus eft, qua rete kalierisn fic dictum efficere poífumus, ex quo directio vafo-
rum optime confpicitur, eorumque diftributio
clarffime animadvertitur. — Cuticula itaque ac parenchymate deftructis, videmus, vafa majora, denfa, dura & ad ligneam indolem accedentia, ex minoribus compofita, in petiolo colligi. Hic fulcrum foli fifüt, ac vel planus eft, vel teres feu cylindri formam habens, vel ab una parte convexus , ab altera concavyus ji atque. iu truncus
M 2
princeps vaforum per mediam membranam recta afcendit, emifiis ramis lateralibus, qui in mino- res & minimos iterum difpefcuntur ramulos , ratione ortus ac directionis valde diverfos ; in cujus rei differentiam in fequentibus paullo difünctius inquiram, ubi de figura foliorum, a coftae divifione pendente, exponere Ponabon Haec vafa, contextu cellurari inter fe connexa,
mn faperiori lamina retis fere omnium folio din cylindrica funt; uti hoc ex obfervatione infüituta patet & fententia Magn. LupwiG *) confirmatur. His itaque. cylindricis vafis adhaerent inferioris laminae vafa, plana atque arcte adpreffa, nec tam tereti figura, quam fuperioris praedita; unde omnino duplicis generis vafa primo intuitu effe videntur , quorum & officium duplex effe, exin- de fere colligendum fit. | Verum, cum haec di- . verfa eorum figura potius a partibus diverfis, ea componentibus, pendeat, ac officium eorum unum idemque fit; unusquisque intelligit , id. exinde plane contendi non poffe neque defendi. Su- periris enim laminae vafa ex corpore lignofo conftructa funt, cujus fibrae femper cylindricam figuram ideo referunt, quod in media fua parte telam cellularem, medullari fucco repletam, con- tinent. Inferiotiis vero laminae vafa , prout ob- fervatio affatim confirmat, ex libro oriuntur ,
cujus fibrae planae & puembramns fimiles funt ;
unde fit, ut membranam feu laminam latam po- tius fiftant retis inferioris vafa, quam canales cy- lindricos. Omnia haec vafa fimul cum cuticula, ut in reliquis plantarum partibus, radice, cau- dice, fru&u, contextu cellulari ad fimilitudinem
*) Vid. 1. c. P. II. p. 216.
169
veficularum difpofito, inter fe invicem connec- tuntur; quae, a MaALPIGHIO utriculorum no- mine infignitae , afcenfum humorum e terra , nec non eorum elaborationem & motum quam maxime adivuant. Cavis vero canalium fupe- »rioris laminae praecipue fuccum medullarem ineffe, indicat non modo medulla, per foramen ad ortum gemmae pofitum , intrans , fed ipfa quoque delineatio folii in gemma, ejus evolutio & incrementum , denique propagatio plantarum per folia; quae omnia non fierent, nifi fuccus medullaris , cujus ope omnes ac fingulae partes plantarum formantur, in vafis corticis & paren- chymate praepararetur, & ad fingulas partes adeoque etiam ad folia penetraret. Supereft unum adhuc genus vaforum confiderandum , nomine trachearum a |VlArPIGHI1O *), vaforum aereorum a GREwIO **), vaforum fpiralium a recentioribus, infignitum ***), ac praefertim dis quirendum, num 1n foliis ita. ut in reliquis plan- tarum partibus iftud adfit nec ne. Inter veteres laudati jam Viri ejusmodi vafa in foliis detexe- runt, variaque experimenta ea de cauffa inftitue- runt, quibus a CIl.